ABŞ TikTok Hytaýa maglumat berýär diýip şübhelenýär. Gazagystan ol şübhä eýerip bilermi?
Waşington bilen Pekiniň arasyndaky gatnaşyklaryň ýitileşýän wagtynda, ABŞ TikTok sosial ulgamyna şübhe bildirýändigini mälim etdi. Ştab-kwartirasy Pekinde ýerleşýän TikTok ulgamy ýaşlaryň arasynda häzir örän ýörgünli bolup, onuň 1,5 milliard ulanyjysy bar. «Adamlaryň şahsy maglumatlaryny Hytaýyň Kommunistik partiýasy peýdalanýandyr» diýip, Waşington muňa alada bildirýär, Hindistan bolsa bu ulgamy eýýäm ýapdy. Bilermenleriň pikirine görä, Gazagystan TikTok ulgamyny ýapmak meselesini orta goýup bilmese gerek.
Birleşen Ştatlar hem Awstraliýa «TikTok sosial ulgamyna Hytaýyň ByteDancekompaniýasynyň eýelik edýändigini, ony ulanyjylaryň şahsy maglumatlaryny hytaý hökümetine berýändigini»nazarda tutup, gadaganlyk girizip biler. Beýle şübhelenmäni Beýik Britaniýa öňe sürdi. Ol ýurtlar adamlaryň şahsy maglumatlarynyň demokratik däl hytaý hökümeti tarapyndan peýdalanyp biljekdigine alada bildirýärler.
TikTok näme?
TikTok — sosial ulgam bolup, 15 – 60 sekund aralygyndaky wideorolikleri, ýiti täsirli ýagdaýy özara paýlamak üçin ulanylýar. Ol ilkinji gezek Hytaýda 2016-njy ýylda Douyintoparyna goşmaça hökmünde ulanyşa girizildi hem soňlugy bilen bu mümkinçilik daşary ýurt bazarlaryna çykdy. 2018-nji ýylda Muscial.lykompaniýasy goşulandan soň, TikTok bütin dünýäde örän çalt ýaýrap başlady, häzir bu ulgamy 1,5 milliard ulanyjy bar. Oňa ýazylmak üçin, şahsy maglumatlaryňy bermeli.
Iýun aýynyň ahyrynda, ýagny ABŞ, Awstraliýa hem Britaniýa TikTok baradaky meseläni götermezden öňinçä, Hindistanyň hökümeti Hytaýyň mobil önümi bolan 59 sany goşmaça ulgamy, şol sanda TikTok ulanmagy gadagan etdi. Sebäbi olar Hindistanyň «garaşsyzlygyna hem bitewiligine» zyýan ýetirýär diýdiler. Deliniň gelen bu çözgüdi Gimalaý daglarynda Hytaýyň hem Hindistanyň serhetinde harby çaknyşygyň ýüze çykmagyna getirdi. Mobil telefonlaryndaky goşmaçalaryň hasabatyny ýöredýän SensorTowerkompaniýasynyň maglumatyna görä, TikTok ulanmakda Hindistan dünýäde 3-nji orunda – Hytaýdan hem ABŞ-dan soňraky ýerdedi.
ABŞ NÄMEDEN HOWATYR EDÝÄR?
Iýul aýynyň başynda ABŞ-yň Döwlet sekretary Maýkl Pompeo Fox Newstelekanalynyň reportýory, adamlara TikTok ulgamyny ulanmagy maslahat berýärsiňizmi diýip soranynda: «Eger siz şahsy maglumatlaryňyzyň Hytaýyň Kommunistik partiýasynyň eline gowuşmagyny isleseňiz, baş üstüne, ony ulanyp bilersiňiz»diýdi.
Pompeo:«Men prezidentden öňe düşmek islämok, ýöne biz ony [TikTok] ýapmak mümkinçiliklerine garaýarys»diýdi. Onuň aýtmagyna görä, TikTok öz maglumatlaryny Hytaýyň hökümeti bilen paýlaşýar.
16-njy iýulda Trampyň administrasiýasy Hytaýyň WeChatgoşmaça ulgamy bolan TikTok’yň milli howpsuzlyga howp abandyryp biljegini barlaýandygyny habar berdi hem bu barlagyň ýakyn günlerde tamamlanjakdygyny aýtdy.
«Senzura hem syýasat ony ulanyjylary hem hiç bir araçägi bilmeýän bu pudagy toparlara bölýär, global Internet mümkinçiliklerini ýumurýar»,diýip, TikTok’yň töweregindäki ýagdaýlar barada, amerikan neşiri New York Timesýazdy.
TIKTOK NÄME DIÝÝÄR?
TikTokulgamynyň eýeleri Reutersagentligine bu ulgamyň haýsydyr bir informasiýany Hytaý hökümetine bermeýändigini aýtdy.
«Biziň ýeke-täk abraýymyz – ony ulanyjylara howpsuz mümkinçiligi döretmek. Biz ony ulanyjylar baradaky maglumaty hiç haçan Hytaý hökümetine bermedik, eger şeýle teklip bolaýanda-da, ony mundan beýlägem etmeris. TikTok’yň ýerine ýetiriji direktory ABŞ-yň graždanini, informasiýa maglumatlarynyň howpsuzlygy bölüminiň ýolbaşçysy-da ABŞ-yň graždanini, olar köp ýyllap ABŞ-yň harby bölümlerinde hem kanun goraýjy organlarynda işlän adamlar. Bizde iň öňde baryjy howpsuzlyk infrastrukturasyny düýpli özleşdirip bilýän amerikan komandasy bar»diýip, TikTokmälim etdi.
TikTok’yň eýeleri amerikaly sosial ulgamy ulanyjylaryň maglumatlarynyň Wirjinide hem Singapurda saklanýandygyny, ol ýerdäki işgärler bilen gatnaşyga girmegiň berk kontrollykda durýandygyny aýtdylar.
16-njy iýulda Ak tamyň ykdysadyýet boýunça maslahatçysy Larri Kudlou TikTok’a Pekindäki ByteDance Technologykompaniýasyndan bölünip aýrylmagy hem onuň bir amerikan kärhanasy hökmünde iş alyp barmagyny teklip etdi.
18-nji iýulda Reutersagentliginiň habar bermegine görä, TikTok Britaniýanyň hökümeti bilen gepleşik geçirip, öz ştab-kwartirasyny Londona geçirmegi sorapdyr.
«GAZAGYSTANYŇ ABŞ ÝA-DA HINDISTAN ÝALY HEREKET ETJEGINE YNAM AZ»
SimilarWebtoparynyň Big Dataarkaly toplan maglumatyna görä, TikTokGazagystandaky iň köp ulanylýan goşmaça ulgamlaryň arasynda 5-nji, gyzyklanma – ünsi çekiji toplumlaryň arasynda bolsa 2-nji orunda durýar.
ABŞ-yň Jorj Waşington Uniwersitetiniň strategiki kommunikasiýa bölüminiň magistranty, syýasaty öwreniji Şalkar Nurseit Gazagystanyň syýasy hem ykdysady bähbitleri sebäpli TikTok ulgamyndan ýüz öwrüp bilmejekdigini aýdýar.
— TikTok ulanyjylar Gazagystanyň ýaşlarynyň arasynda artýar, bu bütin dünýä häsiýetli ýagdaý. Ýöne ony petiklemäge Gazagystanyň tehniki mümkinçiligi çäkli, meseläni ABŞ-da, Hindistanda ýa-da Awstraliýadaky ýaly çözüp bilmez. Bu ýerde syýasy ýagdaýy hem nazarda tutmak gerek, TikTok’yň ştab-kwartirasy Pekinde ýerleşýär. Gazagystan bolsa Şanhaý ykdysady hem syýasy hyzmatdaşlyk guramasyna agza bolup durýar. Şonuň üçinem Gazagystanyň ABŞ ýa-da Hindistan ýaly hereket edip biljekdigi şübhe astynda.
Syýasaty öwrenijiniň pikirine görä, gazak jemgyýetinde TikTok ulgamynda şahsy maglumatlaryň howpsuzlygy meselesine aýratyn ähmiýet berilmez.
— Ýurduň graždanlaryny kontrollykda saklamak meselesinde Hytaýyň hem Gazagystanyňpozisiýalary ýakyn. Biziň ýurdumyzdaky syýasy düzgüniň şpionaž hem senzura meselesinde, ol kompaniýa bilen ylalaşyga gitmegi mümkin. Meselem, TikTok ulgamy graždanlar barada Gazagystanyň döwlet organlaryna maglumat berse, olar muňa şat bolarlar, ony ekstremizme hem terrorizme garşy göreş hökmünde peýdalanyp bilerler. Eger Gazagystanyň syýasy durmuşyndaky korrupsiýa barada gürrüň gitse, biziň ýurdumyzyň lobbistleri beýle tankydy örän ýeňil basyp ýatyrarlar – diýip, Nurseit aýdýar.
Reklama agentligini esaslandyryjy hem SMS boýunça Gazagystanyňbilermeni Saltanat Şolanowa informasiýalaryň howpsuzlygyna hiç bir ulgamda kepilligiň ýokdugyny aýdýar. Ony ulanyjy şahsy maglumatlaryny paýlaşýar, ol maglumat bolsa «gorap saklaýyş»bölege düşýär. Bu meselede TikTok hem beýlekilerden düýpli tapawutlanyp baranok diýip, Saltanat Şolanowa aýdýar.
«TikTok Facebook ýa-da Instagram ýaly däl, onda goýlan maglumat üçin ulanyjy pul tölemeýär, ol edil Google, YouTube ýaly işleýär. Şonuň üçinem serişdesi bolmadyk adamlar hem TikTok bilen gowy auditoriýa gazanyp biler, şoňa görä onuň geljegi uly. Gazagystanda iri söwda merkezleri, kommersiýa edaralary, köpçülikleýin habar serişdeleri, ekspertler, ýuristler, syýasatçylar TikTok akkauntyny açýarlar. Mende Gazagystanda TikTok ulgamy ýapylar diýen pikir ýok»diýip,Şolanowa aýdýar.
GÜNORTA KOREÝA TIKTOK ULGAMYNA JERIME SALDY
15-nji iýulda Günorta Koreýanyň Kommunikasiýa aragatnaşygy komissiýasy TikTok operatorlaryna «ulanyjylaryň maglumatyny nädogry peýdalanandygy üçin», 155 müň dollar möçberinde jerime saldy. Ýurduň kommunikasiýa ulgamyna kontrol gullugynyň ýolbaşçysy Han San Ýuk TikTok kompaniýasynda «köp problemanyň» bardygyny aýtdy.
Onuň ýolbaşçylygyndaky komissiýa TikTok 14 ýaşa ýetmedikleri hasaba almakda, olaryň ata-enelerinden rugsat almaýandygyny aýtdy. TikTok 14 ýaşdan kiçileriň bu ulgamdan peýdalanmagyna rugsat edilmejekdigini, eger olar öz şahsy maglumatyny daşary ýurda ibermekçi bolsalar, munuň üçin ene-atalaryndan rugsat alynjakdygyny aýdypdy. Maglumata görä, 2017-nji ýylyň maý aýyndan bäri Günorta Koreýada alty müňe golaý çaga TikTok ulgamyna girýän eken.
2020-nji ýylyň 1-nji ýarymynda TikTok dünýäde iň köp ulanylýan ulgamlaryň arasynda 3-nji orny eýeledi. Eger ABŞ, Awstraliýa hem Beýik Britaniýa TikTok ulgamyny gadagan etse, ol öz auditoriýasynyň belli bölegini ýitirer.
Material AÝ/AR-nyň Gazakgullugy tarapyndan taýýarlandy.
Gadyrly okyjy, siz Telegram we WhatsApp tilsimleriniň messenjerleri arkaly Azatlyk Radiosy bilen howpsuz ýagdaýda habarlaşyp bilersiňiz. Telefon belgileri: +420 724 168 989 we +420 773 797 383.
Türkmenistanda VPN ulgamlary arkaly işleýär. Siz şu meýl: azathabar@derweze.net we sep arkaly biziň mugt Psiphon3 VPNulgamymyzy Android ulgamlary üçin ýükläp bilersiňiz. Azatlyk Radiosy siziň şahsyýetiňiziň doly gizlinligini kepillendirýär.