ՀՀ-ում չկան կոլեկտիվ բիզնեսի նախապայմաններ և ավանդույթ. այստեղ մեծ անելիք ունի պետությունը. Հ. Բալանյան
ՀՀ-ում չկան կոլեկտիվ բիզնեսի ավանդույթ և նախապայմաններ, այն շատ հեռանկարային է: Այս մասին Tert.am-ի հետ զրույցում ասաց տնտեսագետ Հայկ Բալանյանը: «Մի ճանապարհ կա, որը կարող է ուղղել վիճակը: Եթե պետությունը համարվում է անկողմնակալ խաղացող և եթե պետությունը փորձի բիզնես ընկերություն կազմակերպել, ապա բաժնետոմսերը վաճառքի կհանվեն և պետության երաշխավորությամբ բաժնետիրական կապիտալ կձևավորվի»,- ընդգծեց նա: Տնտեսագետի խոսքով՝ մի քանի նման հաջողված օրինակ լինելու դեպքում ներդրումների այս մեխանիզմը կսկսի զարգանալ. «Այն շատ հեռանկարային է: Սա մի կողմից թույլ կտա ընկերություններին խոշոր կապիտալ հավաքել ոչ բանկային տոկոսներով, մյուս կողմից էլ ներդրումներ կլինեն»,- նշեց Հայկ Բալանյանը:
- Արդարադատության նախարարությունից հայտարարել են բիզնես ռեգիստրի համակարգի ներդրման մասին, ինչպես նաև նշվում է, որ մինչև 2018 թ. ապրիլ գործարկվելու է նմուշային ձևերով ՓԲԸ-ների գրանցումը, որը հնարավորություն է տալիս տեղում գրանցել փակ բաժնետիրական ընկերություն՝ 15 րոպեի ընթացքում: Ի՞նչ եք կարծում, սա որքանո՞վ կնպաստի նոր բիզնեսների ստեղծմանը և ընդհանրապես ներդրումների ներգրավմանը: Իրականում հենց այսպիսի՞ քայլեր են պետք տնտեսությունում նոր ներդրումներ ունենալու համար:
- Սրանք ձևական արարողակարգեր են: Միայն գրանցման ձևերը զարգացնելով, որն ընդունված է աշխարհում, հնարավոր չէ տնտեսության, ներդրումների, շուկայի կայացման խնդիրները լուծել: Պատճառը գրանցամատյանների առկայությունը կամ բացակայությունը չէ: Մինչև այս էլ, 10 տարի առաջ էլ ինչ-որ բաներ արվել են, բայց հիմնական պատճառը, որ մեզ մոտ չի ստացվում, այդ գրանցամատյանների դասակարգումը չէ: Որպես աշխատանք դա երևի պետքական է, չեմ ասի, որ ընդհանրապես պետք չէ, թող անեն, բայց մտածել, որ դա փոփոխություններ կբերի բիզնես-մշակույթում կամ կխթանի ներդրումները դրսից, արդեն ճիշտ չէ: Ինչ վերաբերում է ՓԲԸ-ներին, ապա կոլեկտիվ բիզնես տնտեսավարումը, որը մեզ մոտ չի զարգանում, որովհետև մարդիկ իրար չեն վստահում: Մեզ մոտ չկա կոլեկտիվ բիզնեսը, կոլեկտիվ գործողության ավանդույթը և նախապայմանները: Դրա համար գրանցում կլինի, թե չի լինի, բաժնետիրական ընկերությունները ձևական բնույթ են կրում: Երկու եղբայր են, ազգ ու տակն է, կամ մոտ ընկերներ են, որոնք ձևական տոկոսներ ունեն:
- Իսկ ի՞նչ քայլեր պետք է արվեն, որոնք կնպաստեն նոր բիզնեսների ստեղծմանը, ներդրումներ բերելուն:
-Կարևոր է հենց կոլեկտիվ բիզնեսի մշակույթի գաղափարը, որտեղ մեծ անելիք ունի նաև պետությունը: Արևելյան մշակույթում ընդհանրապես, Չինաստան, Ճապոնիայից մինչև արաբական աշխարհ և մեր տարածաշրջան, համատեղ բիզնեսի ավանդույթը բավականին թույլ է: Մինչև հիմա ասենք նույն ճապոնական, չինական ընկերություններում նորից ընտանիքի անդամներն են, մեկ գերդաստանի մարդիկ, որոնք իրար ճանաչում են: Բավականին դժվար և տասնամյակների ճանապարհ է, որպեսզի փոփոխություն կատարվի այստեղ: Ես կարծում եմ, որ դա այդքան հեշտ չի ուղղվի, մի ճանապարհ կա, որը կարող է ուղղել. դա այն է, որ պետությունը համարվում է անկողմնակալ խաղացող և պետությունը կփորձի բիզնես ընկերություն կազմակերպել, որտեղ բաժնետոմսերը վաճառքի կհանվեն և պետության երաշխավորությամբ բաժնետիրական կապիտալ կձևավորվի: Եթե մի քանի նման հաջողված օրինակներ լինեն, ներդրումների այդ մեխանիզմը, որը մեզ մոտ չկա, իմ կարծիքով՝ կամաց-կամաց կսկսի զարգանալ, որովհետև այն շատ հեռանկարային է: Սա մի կողմից թույլ կտա ընկերություններին խոշոր կապիտալ հավաքել ոչ բանկային տոկոսներով, մյուս կողմից էլ ներդրումներ կլինեն:
- Պարո՛ն Բալանյան, գաղտնիք չէ, որ յուրաքանչյուր տարի հազարավոր բիզնեսներ են փակվում Հայաստանում, այդ խնդիրը, ըստ Ձեզ, ինչո՞վ է պայմանավորված: Տվյալներ ունե՞ք, վերջին տարվա ցուցանիշներն ինչպիսի՞ն են:
- Տվյալներ չունեմ և կարծում եմ, որ այդ տվյալներն այդքան էլ բան չեն ասի: Ուրիշ տվյալներ կարող են մեզ ավելի շատ բան ասել, օրինակ՝ արտագաղթը և անշարժ գույքի գները: Սրանք ամենամեծ ցուցանիշներն են մեր տնտեսական ակտիվության: Իսկ բիզնեսները, եթե փակվում են, ողբերգություն չէ, միշտ էլ, օրինակ՝ 10 հազար մարդ բիզնես է սկսում, բայց վերջում մնում է կեսը կամ հազարը: Որոշ մարդկանց մոտ ստացվում է, որոշների մոտ՝ ոչ: Բայց ընդհանուր տնտեսական ցուցանիշները պետք է նայենք՝ գները, ՀՆԱ-ի աճը, արտահանումը, ռեալ արտադրությունը, աշխատատեղերի քանակը և, իհարկե, ժողովրդագրական վիճակը: Եթե ամեն տարի մենք արտագաղթ ունենք շարունակաբար, այդ մարդիկ դատարկ ձեռքով չեն գնում, տուն են ծախում, բիզնեսն են տեղափոխում և այլն:
-Ազգային վիճակագրական ծառայությունը նախօրեին հրապարակել էր 2018 թ. փետրվարի տնտեսական ակտիվության ցուցանիշները նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ, ըստ որի՝ 7.3 տոկոս տնտեսական ակտիվություն է գրանցվել: Կարծում եք, որ ամբողջ տարվա կտրվածքով այս տեմպը կպահպանվի՞, թե՞ ոչ, և հնարավո՞ր է 2017 թ. նման բարձր ցուցանիշ ունենալ տնտեսական ակտիվության և աճի:
- Ես մի քիչ հոռետեսորեն եմ վերաբերվում այդ թվերին՝ հաշվի առնելով հաշվարկների մեջ մեր հարուստ ավանդույթները՝ ընտրությունների, բնակչության քանակի, ընտրողների քանակի մասով: Մենք կարող ենք հիշել 8-10 տոկոսանոց տնտեսական աճերը 2000-ականներին և կարող ենք համեմատել, թե այն ժամանակ անշարժ գույքի գներն ինչքան արագ բարձրացան և այժմ ներկայիս 7 տոկոսանոց աճի և անշարժ գույքի գների հետ: Ինչպե՞ս է այդպես ստացվում, նման աճի դեպքում անշարժ գույքի գները չեն բարձրանում, աշխատավարձերն ինչո՞ւ չեն բարձրանում, կամ նոր աշխատատեղեր բացվում: Ես չեմ տեսնում 2017 թ. գրանցված այդ աճը: Եթե այդպիսի աճ կա՝ մենք պետք է հասկանանք՝ մնացած բաներն ինչու չեն ավելացել: Ես շատ հոռետես եմ այդ թվերին վերաբերվում, դրա համար քննարկել, թե հաջորդ տարի ինչ ցուցանիշ կլինի, դժվար է: Բայց, այնուամենայնիվ, կարծում եմ, որ չի լինի նման բարձր ցուցանիշ: Այն պոտենցիալը, որը պետք է տնտեսական աճ տա, առաջին հերթին բնակչությունն է, որը նվազում է: Մնում են թոշակառուները, աշխատողների թիվը պակասում է, արտաքին պարտքը և արտաքին պարտքի սպասարկման ծախսերը շատանում են, և բացասական տրենդի սկզբունքային փոփոխություն ես դեռևս չեմ տեսնում: