Իրան-Ադրբեջան-ՌԴ ֆորմատը կարող է վերածվել «3+1»-ի, և այդ մեկը Թուրքիան է. Արա Պապյան
«Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար Արա Պապյանը Tert.am-ի զրույցում անդրադառնում է երեկ Բաքվում Ադրբեջանի, Ռուսաստանի ու Իրանի նախագահների` էներգետիկ-կոմունիկացիոն ոլորտում ստորագրված հուշագրից բխող երեք երկրների համագործակցությանը, հարցին, թե արդյոք այն տնտեսականից կվերածվի քաղաքականի` այստեղից բխող բոլոր հետևանքներով, ինչպես նաև հարցին, թե հետագայում ՀՀ շահերին հակասող այդ դաշինքին ինչ մասնակցություն կարող է ունենալ Թուրքիան:
-Պարոն Պապյան, երեկ պաշտոնապես հայտարարվեց Իրան-ՌԴ-Ադրբեջան նոր ֆորմատի մասին, և Իլհամ Ալիևը հուշագրի ստորագրումից հետո հայտարարեց, որ այն պատմական է: Ըստ հայաստանյան դիվանագետների` Իրան-Ադրբեջան-Ռուսաստան երկաթգիծը փոխարինելու է Իրան-Հայաստան երկաթուղուն և այն, ըստ էության, Հայաստանի մեկուսացումն է: Ձեր գնահատականը:
-Եթե նայելու լինեք այդ հարցի վերաբերյալ իմ վերջին տարվա կարծիքներին, ես այն ժամանակ էլ միանշանակ ասում էի, որ Զանգեզուրի վրայով երկաթգիծը հնարավոր չէ, որ իրականանա, որովհետև արդեն այդ ժամանակ կառուցվում և ավարտին էր մոտենում Իրան-Ադրբեջան-Ռուսաստան երկաթգիծը: Սա վաղուց էր սկսվել, այս տարի շահագործման կհասցվի: Ես համաձայն եմ Ձեր նշած տեսակետների հետ: Բնականաբար, եթե այդ երկաթգիծը սկսում է աշխատել, որի թողունակությունը, եթե չեմ սխալվում տարեկան մինչև 20 միլիոն դոլարի բեռնափոխադրում է և 16 միլիոն անձ հնարավորություն կունենա փոխադրվելու, ապա բնականաբար, ո՞վ փող կդնի Զանգեզուրի վրայով երկաթգծի կառուցման վրա, մանավանդ որ, այն բավականին ծախսաշատ է: Դրա համար, ես ավելի արմատական առաջարկներ էի արել, մասնավորապես, որ փորձեին փորձարկել գոնե Նախիջևանի երկաթգիծը, և դա պարտադրեին տարբեր տեղերում: Դա չի արվել: Հիմա. երկաթգիծը առանցքն է, որի շուրջ կձևավորվի իսկապես այդ եռակողմ համագործակցությունը, որը ոչ միայն կլինի տնտեսական, այլև քաղաքական, որովհետև այդ եզրափակիչ հռչակագրում նաև թվարկվում են հարցեր, որոնք վերաբերում են անվտանգությանը, քաղաքական համագործակցությանը և այլն: Հետևաբար, սա գնահատում եմ մեր դիվանագիտության հերթական ձախողումներից մեկը, որովհետև, երբ պարզ էր, որ դա լինելու է, մերոնք կամ չկարողացան, կամ չցանկացան որևէ աշխատանք տանել Ռուսաստանի հետ: Նաև սրանով ստացվում է, որ մենք պետք է արմատական փոփոխություն կատարենք մեր դաշնակիցների շրջանակի մեջ:
-Պարոն Պապյան, այս ֆորմատն օդից չբուսնեց. քանի՞ ամիս առաջ էր հայտնի կամ պիտի հայտնի լիներ Հայաստանին, որ հնարավոր է Իրան-ՌԴ-Ադրբեջան քաղաքական ու տնտեսական համագործակցություն:
-Գոնե ես 7-8 ամիս է խոսում եմ դրա մասին, իսկ գործընթացը արդեն 2 տարի է, ինչ գնում է: Այսինքն` երբ կառուցվում էր երկաթգիծ և նախատեսվում էր միավորել ադրբեջանական ու իրականական Աստարաները, հիմնական ֆինանսավորողը Ռուսաստանն էր, որի պաշտոնյաներից մեկը, հիշենք, որ ասում էր Նախիջևանով երկաթուղու ոչ շահութաբերության մասին: Այսինքն` մեր արտաքին քաղաքականությունը ցանկալին իրականության տեղ անցկացնելու և սեփական ժողովրդին խաբելու քաղաքականություն է: Այսինքն` երբ այն ժամանակ ակնհայտ էր, պետք էր հենց սկզբից Ռուսաստանի առաջ դնեին, որ սա թշնամական գործողություն է Հայաստանի նկատմամբ: Հակառակ դեպքում, գոնե մենք կկարողանայինք Իրան-Հայաստան-Վրաստան այլընտրանքի հարցով աշխատանք տանել: Եվ հիմա ինչ. Վրաստանը հայտնվել է եվրոպական ճամբարում, զարգանում է, մենք ամեն ինչի վրա խաչ ենք քաշել, ուզում ենք Ռուսաստանի հետ զարգացնել, չի ստացվում, և Իրանի հետ էլ որևէ գործնական բանի չհասանք:
-Կարելի՞ է ասել, որ այս ֆորմատի պարագայում Իրանը՝ որպես Հայաստանի բարեկամ կամ չեզոք երկիր ու հարևան, չեզոքանում է, մենք կորցնում ենք նրան:
-90 ականներին` 92-99-ին ղեկավարել եմ Արտգործնախարարության Իրանի բաժինը, և պիտի ասեմ` մենք բավականին հաջող եռակողմ ֆորմատի աշխատանքներ էին տանում Իրանի հետ: Այսինքն`երբ Հայաստան-Իրան-Թուրքմենստան եռակողմ ֆորմատ էինք զարգացնում, Ադրբեջանը չկար այդ ամեն ինչի մեջ: Իհարկե, տնտեսական փոփոխությունները բերելու են քաղաքական փոփոխությունների, և դրա մասին վաղուց է ասվել, որ եթե Հեռավոր Արևելքից բեռները Ադրբեջանի վրայով պիտի տեղափոխվեն դեպի Հյուսիս` Ռուսաստան և Հյուսիս-Արևմուտք` Եվրոպա, Իրանը կախվածության մեջ է ընկնելու Ադրբեջանից, և չի կարող պահել իր այդ չեզոք դիրքը: Հետևաբար, սա շատ վատ զարգացում է մեզ համար, առավել ևս, որ Իրանն արդեն առաջարկել է, որ հաջորդ եռակողմ հանդիպումը լինի Թեհրանում: Այսինքն` ակտիվորեն ներգրավվում է դրա մեջ:
-Գուցե այս համագործակցությունը ժամանակավոր բնույթ կրի՞, չէ՞ որ տնտեսական կամ քաղաքական համաձայնությունները կայանում են, սակայն հետագայում հակասություններ են առաջանում: Այսինքն` միգուցե փլվի այդ դաշինքը, և միգուցե մոտ ապագայո՞ւմ:
-Այս ծրագրի մեջ, ռուսները դրել են 400 միլիոն դոլար գումար և մի քանի տարվա աշխատանք: Հետևաբար, ոչ ոք դրանից չի հրաժարվի: Այո, միգուցե եթե արտառոց քաղաքական զարգացումներ լինեն, հնարավոր է, որ խոչընդոտներ լինեն, բայց ես նաև նման արտառոց զարգացումներ էլ չեմ տեսնում: Առավել ևս Թուրքիայի ու Ռուսաստանի օրինակով մենք տեսանք, որ երբ քաղաքական խնդիրներ են առաջանում, ապա միշտ հաղթում է տնտեսական կողմը: Թուրքիայում ինքնաթիռ խփվեց, զինվորականներ զոհվեցին, բայց այդ հակամարտությունը մինչև այս տարվա օգոստոս տևեց: Եվ ամփոփելով ասեմ, որ սա շատ կայուն ուժ է լինելու տարածաշրջանում:
-Ադրբեջանը որքանո՞վ է փորձելու Իրանին ներգրավել ղարաբաղյան հակամարտության գործընթացի շուրջ ավելի ադրբեջանամետ հայտարարություններ անելու ու կեցվածք որդեգրելու հարցում:
-Նախ, Իրանը միշտ էլ իսլամական պետությունների խորհրդաժողովներում Հայաստանի դեմ է քվեարկում: Մենք Իրանից գոհ ենք այնքանով, որքանով, որ ծայրահեղ հակահայկական չէ: Եվ եթե համեմատում ենք Իրան-Ադրբեջան և Իրան-Հայաստան հարաբերությունները, ապա առաջինը ակնհայտորեն ավելի զարգացած է ու Իրանն էլ, այսպես թե այնպես, ավելի պրոադրբեջանական է: Ուղղակի, կրկնում եմ` Իրանից շնորհակալ ենք, որ ավելի չեզոք է: Բայց, բնականաբար, ազդելու է այս ամբողջը: Իսկ եթե Ադրբեջանն էլ ձգտի իր երկրի ներսում զսպել Հյուսիսային Իրանի նկատմամբ ադրբեջանական հավակնությունները, ապա կվերանա իրանաադրբեջանական հարաբերությունների հիմնական խոչընդոտը:
-Ի սկզբանե խոսվում էր այդ եռակողմ ֆորմատում Թուրքիայի ներգրավվածության մասին: Ինչու՞ Թուրքիան չկար:
-Այսօր պետք է լինի Էրդողան-Պուտին հանդիպումը, մենք չգիտենք` ինչ պայմանավորվածության կգան: Ամեն դեպքում, եթե Վրաստանը ներգրավվում է և երկաթուղու ճյուղերից մեկը գնում է դեպի Վրաստան, ապա այն կարող է գնալ նաև Թուրքիա և այս երկիրն էլ կարող է ներգրավվի` Կարս-Ախալքալաք երկաթգծում: Բացի այդ, չմոռանանք, որ ծրագրեր կան իրանական Ուրֆայից դեպի Կարս երկաթգիծ կառուցելու` կրկին Հայաստանը շրջանցող և եթե դա էլ իրականանա… Հետո պարտադիր չէ, որ այդ եռակողմ ֆորմատի մեջ լինի, կարող է «3+1» ֆորմատում /+Թուրքիա/ հանգիստ աշխատել: