Μια ζωή Μεταπολίτευση

Διαβάζω για τα πενήντα χρόνια από τη Μεταπολίτευση και συνειδητοποιώ ότι, στην πραγματικότητα, είναι η ζωή μου όλη. Πρωτοτσαλαβουτούσα στην εφηβεία εκείνο το απόγευμα που βγήκαμε στους δρόμους, εγώ τουλάχιστον χωρίς καλά καλά να καταλαβαίνω το πώς είχε γίνει αυτό που έβλεπα στα χαρούμενα πρόσωπα των ανθρώπων, αυτό που άκουγα, αυτό που, σχεδόν, μύριζα στον αέρα. Με πήρε μαζί της η μεγαλύτερη αδελφή μου κι εγώ – για να αισθάνομαι κάπως «μεγάλη» – πήρα μαζί μου και το 11χρονο γειτονόπουλο, τον Θεοδωράκη, σχεδόν πραξικοπηματικά. Στα πρώτα κατοπινά χρόνια μάλιστα είχα την εντύπωση, όχι, βεβαίως, με τη λογική αλλά με το συναίσθημα, ότι η Μεταπολίτευση είχε, με κάποιον τρόπο, γίνει ειδικά για εμένα. Για να μπω στο τερέν των ενηλίκων χωρίς περιορισμούς και «αποφασίζομεν και διατάσσομεν».

Εβλεπα στα «ΝΕΑ» της Δευτέρας τη δημοσκόπηση σχετικά με τη Μεταπολίτευση που έγινε από τη Metron Analysis για το συνέδριο του «Κύκλου Ιδεών». Και ήταν σαν ένα ταξίδι στον χρόνο. Πώς έβλεπα τότε πρόσωπα και γεγονότα και πώς τα αξιολογώ τώρα. Μένοντας, τελικά, με την απορία αν περισσότερο σημαντικό είναι το πώς έχεις ζήσει κάποιες καταστάσεις ή το πώς έχουν «κατασταλάξει» ιστορικά. Για παράδειγμα, στην ερώτηση για το ποιο γεγονός πιστεύουν ότι επηρέασε, θετικά ή μάλλον θετικά, την πορεία της χώρας την περίοδο της Μεταπολίτευσης οι περισσότεροι (επτά στους δέκα) επέλεξαν την ένταξή μας στην ΕΟΚ, λίγο λιγότεροι το δημοψήφισμα για τη Βασιλευομένη ή Αβασίλευτη Δημοκρατία, ενώ τρίτη στην κατάταξη έρχεται η νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981.

Στο τέλος της δεκαετίας του 1980 δεν θα το συζητούσα ότι θα επέλεγα το τρίτο. Η περίφημη Αλλαγή έφερε τις μεγάλες αλλαγές, από την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης έως τον πολιτικό γάμο. Ωστόσο, η πολιτική αφίσα που μου έρχεται πρώτη στο μυαλό είναι εκείνη με το παιδάκι που κάνει πιπί μέσα στο στέμμα (σκίτσο του Ορνεράκη), ενώ θυμάμαι ακόμη ότι το πρώτο αποτέλεσμα που έδωσε το ραδιόφωνο στο δημοψήφισμα για τη Βασιλεία (από χωριό της Μακεδονίας νομίζω) της έδινε ένα συντριπτικό ποσοστό. Σήμερα θεωρώ ότι η ένταξή μας στην τότε ΕΟΚ διαμόρφωσε καθοριστικά την πορεία της Ελλάδας.

Φυσικά και συμφωνώ με τους πάνω από τρεις στους πέντε που θεωρούν ότι το ΠΑΣΟΚ, περισσότερο από κάθε άλλο κόμμα, έβαλε τη σφραγίδα του αυτά τα πενήντα χρόνια. Δημιουργώντας μια νέα ιδεολογία που έβαζε τον ίδιο τον πολίτη στο κέντρο. Κάτι που συνειδητοποίησα όταν, πολλά χρόνια αργότερα, ο ΣΥΡΙΖΑ του Αλέξη Τσίπρα απαξίωσε ως «Κυρπαντελήδες» αυτούς που ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε αποθεώσει ως «μικρομεσαίους».

Οσον αφορά την ερώτηση για το αν οι πολίτες αισθάνονται περισσότερο Ελληνες ή Ευρωπαίοι, τη δεκαετία του 1980 αισθανόμουν εντελώς και μόνο Ευρωπαία – μην πω Αμερικάνα με τη φόρα που είχα πάρει. Οσο όμως μεγάλωνα όλο και περισσότερο η Ελλάδα με τραβούσε από το μανίκι.

Πενήντα χρόνια Ανδρέας

Στη δημοσκόπηση της Metron, με μία μόνο μονάδα διαφορά από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο Ανδρέας Παπανδρέου αναδεικνύεται ο πολιτικός που συνεισέφερε περισσότερο στη χώρα στη Μεταπολίτευση. Και ως «φωτογραφία» πολιτικού, θεωρώ ότι είναι απόλυτα ταυτισμένος με αυτήν την περίοδο. Ο Καραμανλής «ερχόταν» από τη δεκαετία του 1960 και όσο κι αν το στιγμιότυπο με τον ίδιο να κατεβαίνει από το αεροπλάνο τις πρώτες πρωινές ώρες της 24ης Ιουλίου 1974 «ανοίγει» το άλμπουμ της Μεταπολίτευσης, ο Ανδρέας ήταν αυτός που σήκωσε την αυλαία της νέας εποχής. Στην πρώτη φάση, ακόμη και με το ζιβάγκο.

Ο Παπανδρέου έσπασε τους κώδικες της πολιτικής επικοινωνίας. Εισέπραξε λατρεία από τον ελληνικό λαό αλλά και μεγάλη απέχθεια. Ενωσε και δίχασε, θεωρώ, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο. Και το 1988, με εκείνο το περίφημο νεύμα προς τη Δήμητρα Λιάνη στη σκάλα του αεροπλάνου κατά την επιστροφή τους από το Χέρφιλντ, έφερε την παραπολιτική ένα βήμα μπροστά από αυτή καθαυτήν την πολιτική. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Και ίσως αυτό να ήταν το πρώτο άτυπο TikTok από έλληνα πολιτικό, τριάντα και πλέον χρόνια πριν εγκαινιαστεί η πλατφόρμα.