"ძლეული ძლევამოსილნი"
С Фронта - Фашисты, с Тыла – Особисты!
შარშან, 8 მაისს, მეორე მსოფლიო ომში გამარჯვებასთან დაკავშირებით, მცირე ამონარიდი გამოვაქვეყნე ჩვენი წიგნიდან, რომელიც ე.წ. დიდი სამამულო ომის ვეტერანებთან ერთად გავაკეთე. წელსაც გადავწყვიტე დავუბრუნდე ამ ჩვენს ნამუშევარს.
მსოფლიოში არც ერთი შეიარაღებული ძალების ჯარისკაცს არ განუცდია ისეთი საშინელი მოპყრობა თავისიანებისგან, როგორსაც წითელარმიელები განიცდიდნენ მეორე მსოფლიო ომის დროს. არც ერთ არმიას, არც ერთ რეჟიმს არ დაუხვრეტია ისეთი დიდი რაოდენობით თავისიანი, როგორც ეს წითელმა არმიამ თუ ნკვდ-მ მოიმოქმედეს ე.წ. დიდი სამამულო ომის დროს. არც ერთ არმიაში მტრის მხარეზე გადასვლა არ ყოფილა ისეთი მასობრივი, როგორც ეს საბჭოთა ჯარში იყო მეორე მსოფლიო ომის დროს - სულ ცოტა, 1,5 მილიონი საბჭოთა მოქალაქე მსახურობდა ვერმახტის, SS-ის თუ ნაცისტური პოლიციის რიგებში.
და რა არის ამაში გასაოცარი? არც ერთ რეჟიმს არ მოუკლავს, გადაუსახლებია, შიმშილით სული ამოუწყვეტია არა მარტო საკუთარი გლეხობა (რომელიც წითელი არმიის ქვეითი ჯარის 80%-ს წარმადგენდა), მაგრამ ასევე საკუთარი მუშათა კლასი, რომლის სახელითაც მბრძანებლობდა ბოლშევიკური რეჟიმი.
ამიტომ ერთი კითხვა, რომელსაც ვეტერანებს ვუსვამდი, იყო, თუ რატომ იბრძოდნენ ისინი.
„და მეტი რა გზა გვქონდა? С Фронта - Фашисты, с Тыла – Особисты“, - ასე მოკლედ და გალექსილად მიპასუხა ელენა ბონერმა.
„ჩვენ ნკვდ-ს და სმერშის უფრო გვეშინოდა, ვიდრე გერმანელების - ამიტომაც ვიბრძოდით ალბათ“ - გაიმეორებს ბონერის მსგავსად ლეონიდ კოტლიარი.
„ჩვენ ძალიან გვეშინოდა გერმანელების, მათი ტყვიამფრქვევების, მათი ტანკების, მათი ავიაციის. მაგრამ ამ ყველაფერზე უფრო მეტად გვცემდნენ შიშის ზარს ჩვენი ოსობისტები. იცით თქვენ, რომ ხშირად, შეტევის წინ, ოსობისტები ირჩევდნენ ერთ-ერთ ფიზიკურად და მორალურად დასუსტებულ ჩვენიანს და ჩვენ თვალწინ ხვრეტდენ ერთი გაუფრთხილებელი წინადადების ან ანეკდოტის გამო“ - მიყვებოდა ნიკოლაი ნიკულინი.
„რატომ ვიბრძოდით? ჩვენში ხომ მოკლული იყო ყოველგვარი სიხარული სიცოხლისა. განა ჩვენგან მხვერპლის გაღება უფრო ადვილი არ იყო? რა გვქონდა დასაკარგი? ჩვენ ხომ ბავშვობიდან მომზადებული ვიყავით ამისთვის?!“ - ეს იქნება ბაშკირი მწყემსის, ანატოლი გენატულინის პასუხი.
მეორე კითხვა, რომელსაც მე ვეტერანებს ვუსვამდი, იყო, თუ როგორ მოახერხეს მათ გამარჯვება. ეს კითხვა ყველა ჩემს თანამოსაუბრეს უჩენდა ღრმა საფიქრალს...
„და მოვიგეთ კი ჩვენ მართლა ეს ომი? არა, მართლა არა მგონია, მოგვეგოს“... - მიპასუხებს გენატულინი.
„გერმანიის ჯარი ისე შევიდა ჩვენს ქვეყანაში, როგორც გავარვარებული დანა კარაქში. ეს დანა რომ გაგვეჩერებინა, მოგვიწია ამ დანის ჩვენ სისხლში ჩახრჩობა“ (ნიკოლაი ნიკულინი).
„გერმანელი ჯარისკაცი? ის იყო ასჯერ უკეთესი, ვიდრე ჩვენ! მას უნდა მოეგო ეს ომი. ჩვენ ისე მოვიგეთ ეს ომი, რომ ვერ ვისწავლეთ ომის წარმოება. არც ვიცი, როგორ მოვიგეთ ეს ომი!“ (მარკ ვოლინეცი).
გერმანელები რომ ისე მოგვქცეოდნენ ჩვენ, როგორც ისინი ფრანგებს მოექცნენ, მაშინ ისინი მოიგებდნენ ამ ომს“ (იგორ ტრაპიცინი).
შეიძლება იმიტომაც მოვიგეთ, რომ ჩვენი საქმე სამართლიანი იყო. მით უმეტეს, სამართლიანი და ძნელად დასაცავი, რადგან ეს ომი ჩვენგან მოითხოვდა ჯალათის (სტალინის) და მისი მსხვერპლის ერთსულოვნებას.“ (გრიგორი პომერანცი).
„რატომ გავიმარჯვეთ? იმიტომ, რომ მარტო ჩვენ ვიყავით მომზადებული ამ ომისათვის. ფრანგის ცხოვრება ხომ ძალიან ტკბილი იყო? რა თქმა უნდა, მისთვის ძნელი იყო, რომ ამ სიტკბოზე უარი ეთქვა და სიკვდილზე წასულიყო. მაგრამ ჩვენთვის სიცოცხლეს და სიკვდილს შორის დიდი განსხვავება ხომ არ იყო? ჩვენ არ ვიცოდით, რა არის ოცნება, რა არის ბედნიერება. ჩვენ ხომ ყველა უბედურებისათვის ვიყავით მზად?! შიმშილი ხომ ჯერ კიდევ ომამდე იყო ჩვენი ყოველდღიურობა?! ორი წელი ბანაკში ხუთი წუთით სამსახურში დაგვიანებისათვის - ეს ხომ ჩვენთვის ბანალური რეალობა გახლდათ?! ჩვენ ხომ შიში გენებში გვქონდა?! განკულაკება „ვარონკები“, ბადრაგი ძაღლებით, გულაგი... ეს ხომ ჩვენი მონოტონური ცხოვრების ნაწილი იყო? რას უნდა შევეშინებინეთ უფრო? ჩვენ ხომ ჩვენ თავს ჩვენ თვითონ არაადამიანურად ვეპყრობოდით? ამიტომაც ვიყავით ჩვენ მზად ამ ყველაფრისათვის! ამიტომაც ჩვენ ერთადერთი ვიყავით, ვინც ვერ გათელა გერმანულმა ჩექმამ!“ – (კონსტანტინ ვანშენკინი).
ამ ვეტერანთა ტკივილი მართლაც რომ უზომო იყო. დაბადებიდან მათ არაფერი ჰქონდათ ნანახი გარდა სამოქალაქო ომისა, განკულაკებისა, კოლექტივიზაციისა, საშინელი შიმშილისა, იძულებითი ინდუსტრიალიზაციისა თუ დიდი ტერორისა... ჯარმა ისინი კიდევ უფრო გააუხეშა. 15 მილიონი ამ თაობისა განადგურებულ იქნა ომამდე, კიდევ სულ ცოტა 27 მილიონი - ომის დროს.
„ამ ომმა ჩვენ მონსტრებად გვაქცია“ (გენატულინი).
„იცოდეთ, რომ ღამე არ გადის ისე, რომ ამ საშინელ ომზე არ ვიფიქრო“ (ალექსეი გოვარიოვი).
„თქვენთან საუბრის მერე მე დღეს ღამე ვეღარ დავიძინებ. თქვენ წარმოგიდგენიათ 88 000 გვამი დებლინის (პოლონეთი) ტყვეების ბანაკში? მე ვათრიე ის 88 000 გვამი და დღეს მე თუ ცოცხალი ვარ ალბათ ამის მიზეზი ისაა, რომ მე ამ სამუშაოს ვაკეთებდი“ (იგორ ტრაპიცინი).
როგორი იყო მათი ილუზიების მსხვრევა ომის შემდეგ? როგორი იყო ებრაელისათვის ომის შემდგომ სტალინის მიერ წამოწყებული ანტისემიტური კამპანიის ფონზე ცხოვრება?
„ხომ ხედავ გარეგნობით როგორი ტიპური ებრაელი ვარ? ამიტომაც, ომის შემდეგაც, ჩემი სახის გამო მეშინოდა... ეს ჩემი სახე იყო ჩემი წამების წყარო... სულ კომპლექსი მქონდა იმის გამო, რომ სლავს არ ვგავდი“... (კოტლიარი).
„ჩვენი უმეტესობა ვერასდროს დაუბრუნდა ნორმალურ ცხოვრებას. შინაგანი ემიგრაცია გახდა ჩვენი ერთადერთი თავშესაფარი. ჩვენი უმეტესობა როგორც ბოღმა, ისე თვით საკუთარი ცხოვრებაც არაყში ჩაახრჩო. (...) ომის შემდეგ ყველა ჩვენ, ჩვენი გმირობებით, ჩვენი მედლებით და ჯილდოებით, ჩვენ ყველანი ერთად დავემსგავსეთ ერთ დიდ ჩვარს. ჩვარს, რომელზეც როგორც სტალინს, ისე ნებისმიერ მის დამქაშს შეეძლო ფეხების გაწმენდა. რამდენი იყო ჩვენ გარშემო მაგალითი გმირობისა ომის ველზე და არც ერთი სამოქალაქო ასპარეზზე?!“ - აღიარებს გრიგორი პომერანცი.
Смело входили в чужие столицы, / но возвращались в страхе в свою - იტყვის მოგვიანებით მათზე იოსიფ ბროდსკი.
და, მართლაც, ომის შემდეგ სტალინი ამ გატეხილ თაობას ტანჯვას ტანჯვაზე დაუმატებს. ჯერ 9 მაისის უქმე დღით აღნიშვნას გააუქმებს (1948 წელი), შემდეგ უკვე (1950 წელს) უკაცრიელ ვალაამის კუნძულზე გადაასახლებს ე.წ. „სამოვარებს“, ანუ უხელფეხო ვეტერანებს, რათა მათ არსებობით, ქალაქის პეიზაჟები არ გაეფუჭებინათ. მათი უდიდესი ნაწილი პირველივე ზამთარში დაიხოცება.
როგორც ბროდსკი დაწერს,
Мой Tелемак,
Tроянская война
окончена. Кто победил — не помню.
Должно быть, греки: столько мертвецов
вне дома бросить могут только греки…