«Διδημία»: Τι είναι αυτό που τρέμουν οι επιστήμονες

Ηταν 11 Ιανουαρίου όταν μάθαμε για τον πρώτο νεκρό: ένας 61χρονος άνδρας είχε υποκύψει στον μυστηριώδη ιό που είχε εντοπιστεί λίγες εβδομάδες νωρίτερα στην Ουχάν της Κίνας. Οκτώμισι μήνες αργότερα, τα θύματα του Covid-19 πλησιάζουν, σύμφωνα με τις μετρήσεις του Πανεπιστημίου John Hopkins, το ένα εκατομμύριο. Ο πλανήτης ετοιμάζεται βέβαια να περάσει αυτό το συμβολικό όριο πολύ καλύτερα προετοιμασμένος, και ενώ καταγράφονται σημαντικές πρόοδοι στον αγώνα για την παρασκευή εμβολίου. Ακόμα όμως και χώρες που θεωρούσαν πως είχαν λίγο - πολύ ελέγξει την επιδημία, και πως είχαν περιορίσει τους θανάτους στο ελάχιστο δυνατό, βρίσκονται αντιμέτωπες με τον φόβο ενός δεύτερου κύματος. Και όπως προειδοποίησε η επίτροπος Υγείας και Τροφίμων της ΕΕ, Στέλλα Κυριακίδου, λίγο πριν υποχρεωθεί και η ίδια να τεθεί, προχθές, σε αυτοπεριορισμό λόγω επαφής με πρόσωπο που βρέθηκε θετικό στον κορωνοϊό, τους επόμενους μήνες ελλοχεύει επιπλέον ο κίνδυνος μιας «διδημίας», μίας φονικής διπλής επιδημίας Covid-19 και εποχικής γρίπης.

«Είναι ξεκάθαρο πως αυτή η κρίση δεν βρίσκεται πίσω μας. Βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη στιγμή», δήλωσε η ευρωπαία επίτροπος, καλώντας τις κυβερνήσεις να ενθαρρύνουν τους πολίτες να εμβολιαστούν κατά της εποχικής γρίπης, και να τηρούν αυστηρά τα μέτρα της κοινωνικής απομάκρυνσης. «Αυτή μπορεί να είναι η τελευταία μας ευκαιρία να αποτρέψουμε μία επανάληψη της περασμένης άνοιξης», επεσήμανε. Οι ομάδες υψηλού κινδύνου είναι ίδιες, τόσο στην περίπτωση του Covid-19 όσο και στην περίπτωση της γρίπης. Πρόσφατη έρευνα βρετανών επιστημόνων ωστόσο έδειξε πως ο κίνδυνος θανάτου υπερδιπλασιάζεται για τους ανθρώπους που διαγιγνώσκονται θετικοί τόσο στον νέο κορωνοϊό όσο και στη γρίπη.

Οι ιοί της εποχικής γρίπης προκαλούν από τέσσερα έως και 50 εκατομμύρια κρούσματα κάθε χρόνο σε ολόκληρη την Ευρώπη. Παγκοσμίως, η κοινή γρίπη σκοτώνει κάθε χρόνο από 290.000 έως και 650.000 ανθρώπους. Μία «διδημία» Covid-19 και γρίπης είναι λοιπόν ένα από τα χειρότερα δυνατά σενάρια για τον μακρύ χειμώνα που έρχεται, σε έναν κόσμο που πλησιάζει τα 33 εκατομμύρια κρούσματα και το ένα εκατομμύριο νεκρούς εξαιτίας του νέου κορωνοϊού.

Το ένα εκατομμύριο είναι, βέβαια, όπως σημειώνει η El Pais, ένα αυθαίρετο, όχι ιδιαίτερα αξιόπιστο νούμερο: οι ειδικοί πιστεύουν πως ο πραγματικός αριθμός των θυμάτων είναι υψηλότερος. Παρ' όλα αυτά, αν η πανδημία λάβει τέλος σχετικά σύντομα, οι δημογραφικές επιπτώσεις θα είναι περιορισμένες: το προσδόκιμο ζωής μπορεί να μειωθεί φέτος κατά πέντε ή έξι μήνες στις ευρωπαϊκές χώρες, θα ανακάμψει όμως γρήγορα. Στο κάτω - κάτω, η ελονοσία σκότωσε 405.000 ανθρώπους το 2018. Ο HIV σκότωσε 690.000 ανθρώπους το 2019 - έχοντας προκαλέσει, από τη δεκαετία του 1980 και εξής, τον θάνατο περισσότερων από 32 εκατομμυρίων ανθρώπων. Η γρίπη του 1957 και η γρίπη του Χονγκ Κονγκ το 1969 επέφεραν αμφότερες τον θάνατο ενός εκατομμυρίου ανθρώπων, και ελάχιστα ίχνη έχουν αφήσει στη συλλογική μνήμη. Η πανδημία του Covid-19, ωστόσο, συγκρίνεται συνηθέστερα με τη γρίπη του 2018-2020 - που προκάλεσε τον θάνατο περίπου 50 εκατομμυρίων ανθρώπων. «Αν η κρίση επιστρέφει με τακτικά κύματα, μπορεί να έχει φοβερές επιπτώσεις και να σημάνει το τέλος της επανάστασης της μακροζωΐας», λέει χαρακτηριστικά ο γάλλος δημογράφος Ζαν-Μαρί Ρομπίν: η αύξηση του προσδόκιμου ηλικίας, μία σταθερά από τη δεκαετία του 1950 και εξής, μπορεί να ανακοπεί.

Οπως το «Μπολερό» του Ραβέλ
Ο επιδημιολόγος Αντουάν Φλαό, διευθυντής του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης στην Ελβετία, συγκρίνει την πανδημία του νέου κορωνοϊού με το «Μπολερό» του Μορίς Ραβέλ: «Η μουσική είναι επαναλαμβανόμενη. Τα όργανα μπαίνουν σταδιακά στο μουσικό θέμα». Πρώτα «μπήκε» η Κίνα. Κατόπιν η Κορέα και το Ιράν. Επειτα, η Ιταλία και η Ισπανία. Και η Βόρεια και Νότια Αμερική, και η Ινδία. Και ούτω καθεξής, μέχρι που καλύφθηκε σχεδόν όλος ο πλανήτης, σαν το κρεσέντο του «Μπολερό».
Περίπου οι μισοί θάνατοι έχουν καταγραφεί στην Αμερική, το ένα τέταρτο έχει καταγραφεί στην Ευρώπη, ένα 10% στην Ασία, ένα 2,5% στην Αφρική. Επιθεωρώντας τον σημερινό ορίζοντα, ο Φλαό βλέπει από περιοχές χαμηλής δραστηριότητας, όπως η Κίνα, η Ιαπωνία, το Βιετνάμ, η Ταϊλάνδη, η Αυστραλία και η Νότια Αφρική μέχρι τη Λατινική Αμερική, «που αντιμετωπίζει μία πρωτοφανή υγειονομική καταστροφή» και τμήματα των ΗΠΑ όπου ο ιός «δεν βρίσκεται καθόλου υπό έλεγχο». Κάπου ενδιάμεσα, η Δυτική Ευρώπη, που βίωσε το καλοκαίρι «μία παράδοξη κατάσταση, με αύξηση των κρουσμάτων αλλά όχι των θανάτων ή σοβαρών μορφών της νόσου».
Τώρα, όμως, σε χώρες όπως η Ισπανία και η Γαλλία «αρχίζουμε να βλέπουμε όλο και περισσότερες σοβαρές μορφές, που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές, διότι παραπέμπουν στην έναρξη ενός δεύτερου κύματος». Την προειδοποίηση πως «το δεύτερο κύμα φτάνει πιο γρήγορα από ό,τι πιστεύαμε» απηύθυνε το Σάββατο ο πρόεδρος του εθνικού ιατρικού συλλόγου στη Γαλλία – την ώρα που στο κέντρο του Λονδίνου, χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωναν κατά των περιοριστικών μέτρων: οι Αρχές έκαναν λόγο για 16 συλλήψεις και εννέα τραυματίες αστυνομικούς.