Արցախը, Սյունիքը վերածվել են աշխարհաքաղաքական կարևորագույն գոտու, որտեղ բախվում են բազմաշերտ շահեր, եթե միայն հետևենք գործընթացներին, կկանգնենք տարածքային և պետականության կորստի առջև․ արաբագետ
Արաբագետ Արմեն Պետրոսյանի խոսքով՝ Ադրբեջանը քայլ առ քայլ դուրս է գալիս Իսրայելի արած «լավության տակից»։ Tert.am-ի հետ զրույցում նա նման դիտակում արեց՝ անդրադառնալով արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո Մերձավոր Արևելքում տեղի ունեցող զարգացումներին։
«Պետք է ուշադիր հետևենք տարածաշրջանային գործընթացներին, դրանք բավականաչափ հետաքրքիր, բազմաշերտ և խորքային են և զգալիորեն պայմանավորված են Արցախյան վերջին պատերազմի արդյունքներով, Սև ծովում ստեղծված իրավիճակով, նոր ուժային բալանսի ձևավորմամբ, տարբեր դերակատարների նախկինում և ներկայում ունեցած դիրքային փոփոխություններով»,- ասաց նա՝ նշելով, որ այդ գործընթացներ ոչ միայն կարող են խնդիրեր ստեղծել, այլև ճիշտ գործելու դեպքում հնարավորություններ դառնալ Հայաստանի համար։
Նա, խոսելով մասնավորապես Ադրբեջան-Իսրայել հարաբերություններից, նշեց, որ Թուրքիայից բացի, Ադրբեջանին արված «լավության դիմաց» (օրինակ՝ պատերազմի ընթացքի վրա վճռորոշ ազդեցություն ունեցած սպառազինությունների անխափան մատակարարումները-Ա․ Պ․) աստիճանաբար պարտքերն է պահանջում նաև Իսրայելը, ընդ որում, Թել Ավիվի կողմից Ադրբեջանից կորզվող ձեռքբերումները նկատվում են միաժամանակ մի քանի ուղղություններում։
«Ապրիլի 29-ին իսրայելական ԶԼՄ-ները տարածել են Իսրայելի ԱԳ նախարարության և նախարար Գաբի Աշքենազիի հայտարարությունն այն մասին, որ Իսրայել-Ադրբեջան միջկառավարական հանձնաժողովի նիստի ընթացքում նշվել է, թե ընթացիկ տարի Ադրբեջանն Իսրայելում կբացի դիվանագիտական կարգավիճակով առևտրային ներկայացուցչություն։ Իսրայելցի նախարարը նշել է, որ դա կարևոր քայլ է Իսրայելում դեսպանություն բացելու համար, ասել է նաև, որ կշարունակեն աշխատել Ադրբեջանի հետ կարևոր հարաբերություններ զարգացնելու և դրանք նոր ոլորտներում ընդլայնելու ուղղությամբ»,- պատմեց արաբագետը։
Ըստ նրա՝ վստահաբար կարելի է պնդել, որ պատերազմում Ադրբեջանին ցուցաբերված աջակցության դիմաց Թել Ավիվի առանցքային ակնկալիքներից մեկն Իսրայելում դեսպանատուն բացելու պատասխան քայլն է, որից մշտապես խուսափել է Ադրբեջանը՝ իսլամական երկրների և հատկապես Իրանի զայրույթը չհարուցելու պատճառով, այնինչ Բաքվում հրեական պետության դեսպանատունը գործում է 1993թ.-ից։
«Բաքվի նման դիրքորոշումը պայմանավորված էր նաև արցախյան հիմնախնդրում համամուսուլմանական համախոհության հասնելու նպատակով,- ասաց նա՝ հավելելով,-մինչդեռ արցախյան վերջին պատերազմի հետևանքով ձևավորված նոր իրողությունները՝ հատկապես Իսրայելի՝ բազմաթիվ մուսուլմանական երկրներից շատ ավելի առարկայական աջակցության ցուցաբերումն օբյեկտիվորեն համարժեք վերաբերմունքի պահանջ է առաջացնում։ Ավելին, չի բացառվում, որ իսրայելական կողմը կպարտադրի Բաքվին առևտրային կենտրոնը, հետագայում նաև դեսպանատունը, բացել ոչ թե Թել Ավիվում, այլ՝ Երուսաղեմում, որը սահմանափակ երկրներ են ճանաչել որպես Իսրայել պետության մայրաքաղաք»։
Արմեն Պետրոսյանը թեմայի հետ կապված մեկ այլ ուշագրավ իրողություն ներկայացրեց, ըստ որի, ադրբեջանական ԶԼՄ-ները բացվելիք կառույցի դիվանագիտական կարգավիճակի շեշտադրմամբ տեղեկատվությունը տարածել են իսրայելական սկզբնաղբյուրներին կատարած հղումով։ «Սա կարող է նշանակել, որ պաշտոնական Բաքուն ձգտել է չբարձրաձայնել Իսրայելի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների զարգացման մտադրությունը՝ իսլամական երկրների բացասական վերաբերմունքին չարժանանալու համար»,- ասաց նա։
Արաբագետի նկատառմամբ՝ հետպատերազմյան շրջանում ադրբեջանաիսրայելական համագործակցությունն այլ ոլորտներում էլ է նկատելի։ Նա, մասնավորապես, մատնանշեց այն, որ իսրայելական ընկերություններն ակտիվորեն ներգրավվել են պատերազմի հետևանքով Ադրբեջանի վերահսկողության ներքո անցած շրջաններում ծրագրվող շինարարական աշխատանքներում։
«Օրինակ՝ Կովսականի (Զանգելան) շրջանի Աղալը բնակավայրը՝ որպես «խելացի գյուղ» վերակառուցելու աշխատանքներում ուղղակիորեն մասնակցում են նաև իսրայելական ընկերություններ։ Եվ սա այն դեպքում, երբ, չնայած համակողմանի բանակցություններին, շինարարական աշխատանքներին որևէ կերպ չի կարողանում մասնակցել, օրինակ, Իրանը։ Մասնավորապես, ըստ Իրանի ինժեներական և տեխնիկական ծառայությունների արտահանման միության ղեկավար Բեհման Սալեհիի, չնայած ադրբեջանական կողմի բազմակի խոստումներին, մինչ այժմ իրանական որևէ ընկերություն չի մասնակցում Ղարաբաղի վերակառուցմանը»,- նշեց նա։
Նա մեկ այլ կարևոր հանգամանք ևս ներկայացրեց, որը բավականաչափ մտահոգիչ կարող է լինել դարձյալ նույն Թեհրանի համար։ «Ջրականի (Ջաբրայիլ) շրջանում՝ ԻԻՀ հետ սահմանին, Ադրբեջանի ՊՍԾ նոր բացված զորամասում տեղակայվել են նաև իսրայելական արտադրության ԱԹՍ-եր, ինչից կարելի է ենթադրել նաև շրջանում իսրայելական ռազմական ներկայության մասին։ Այս հանգամանքը հատկապես ուշագրավ է Իրանի միջուկային համաձայնագրի շուրջ ակնկալվող Վաշինգտոն-Թեհրան համաձայնության ֆոնին Իրանի միջուկային օբյեկտների դեմ Իսրայելի կողմից պարբերաբար հայտարարվող ինքնուրույն գործողությունների համատեքստում։ Իսկ այս ուղղությամբ իսրայելական հատուկ ծառայությունների կողմից մշտապես, որպես ամենապատեհ պլաց-դարմ, դիտարկվել է հենց Ադրբեջանի տարածքը»,- նշեց նա։
Արմեն Պետրոսյանի խոսքով՝ թուրք-ադրբեջանական դիրքային բարելավումները, բացի Իրանից, չեն բխում տարածաշրջանային այլ ակտիվ դերակատարների շահերից ևս։ Նրանք փորձելու են թուլացնել նման հնարավորությունները։ Այս տեսանկյունից է, ըստ նրա, որ Հայաստանի համար ստեղծվում են համակողմանի հնարավորություններ։
«Այդ դերակատարներից են Արևմուտքի հիմնական խաղացողերը, որոնք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափով ներկայություն են ունեցել այս տարածաշրջանում և հատկապես արցախյան հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացում։ Արաբական աշխարհի առանցքային երկրներն են, որոնց մտահոգում է ընդհանրապես թուրքական գործոնի ակտիվացումը։ Այդ խաղացողներից է նաև մեր դաշնակից Ռուսաստանը, որը ևս, ինչպես նկատեցինք նաև արցախյան պատերազմի ընթացքում բավականին դժվարութամբ է կարողանում զսպել թուրք-ադրբեջանական հավակնությունները։ Այդ դերակատարերի շարքում պետք է նշել նաև այս տարածաշրջանում ակտվացող Չինաստանին»,- ասաց նա։
Պատասխանելով դիտակմանը, թե արդյոք մենք գիտակցում ենք ինչ հնարավորություններ ու խնդիրներ կան, Արմեն Պետրոսյանն արձագանքեց, որ ցավոք սրտի, մենք առավել շատ կենտրոնացած ենք մեր ներքին խնդիրների վրա, որոնք ևս կարևոր են, սակայն պետք է լուծվեն շատ արագ, տարածաշրջանում ընթացող գործընթացներին համընթաց։
«Դրանք պետք է լուծվել մեր ժողովրդի միասնականության առանցքի շուրջ։ Բոլոր ջանքերը պետք է գործադրվեն բոլոր հնարավորություններն օգտագործելու նոր ձևավորված իրավիճակում առավելագույն օգուտներ քաղելու, մեր կորցրած դիրքերը բարելավելու համար,- ասաց նա՝ շեշտելով, որ ստեղծված հնարավորություններից օգտվելու համար պետք է շատ արագ ոտքի կանգնել, - պետք է ոչ թե կողքից դիտել, հետևել գործընթացները, այլ դրանց մասնակիցը, շահառուն դառնալ, քանի որ Արցախը, նաև Սյունիքն, առանց չափազանցության, վերածվել են աշխարհաքաղաքական կարևորագույն գոտու, որտեղ խաչվում, բախվում են բազմաշերտ շահեր»։
Վերընշյալ գործընթացներին միայն կողքից հետևելու դեպքում, ըստ արաբագետի, կկանգնենք տարածքային և պետականության կորստի առջև։ «Դա նվազագույնն է, և միանգամից չի լինելու։ Փուլ առ փուլ մենք պարզապես բախվելու ենք այդ խնդրին, եթե հիմա իսկ չսթափվենք և չփորձենք նշածս գործընթացներում գործոնի վերածվել»,- ասաց նա։