СУСАННА… (23-қисм)

 

 

* * *

 

Орадан бир ҳафта ўтди. Биз Сусанна билан ҳар куни кечқурун учрашардик. Шу орада бир-биримизга жуда яқин бўлиб қолдик. Мен у сал кечика бошласа, хавотирланадиган, у эса кечикканидан хижолат тортиб мендан узр сўраб қўядиган бўлди. У билан кечган ҳар бир лаҳзани кўзларимга суртсам арзигудек қимматли эди.

Бу ёқда бозор ҳам илгаригидан-да юришиб кетди. Теримга сиғмай кунора янги-янги «мол»лар олиб келадиган бўлдим. Бир қилиғим ёқдими, ёнимдаги рақобатчиларнинг мижозлари ҳам мендан буюм харид қиладиган бўлишди. Хуллас, ишларим юришгандан юришиб кетди.

Шундай кунларнинг бирида биз Сусанна билан тағин учрашдик. Унинг қовоғи уйилган, нимадандир норози эди. Бу ҳолатини кўриб жон-поним чиқиб кетаёзди.

— Нима бўлди? — сўрадим унинг икки елкасидан маҳкам тутиб. — Ким хафа қилди?

— Ҳеч ким, — деди Сусанна совуққонлик билан. — Квартирамдан чиқиб кетишим керак. Қўйишмаяпти.

— Ким қўймайди?

— Галя опа деганникида ижарада турардим. Уни сиз ҳам кўргансиз. Яқинда мени ўғлига турмушга чиқишга ундаганди. Унамадим. Ахир, ўзимга ёқмайдиган одамга қандай турмушга чиқай? Бунинг устига пиёниста, танбал бўлса. Қисқаси, шундан кейин мен билан тескари бўлиб қолишди ҳаммалари. Энди чиқиб кетмасам бўлмайдиганга ўхшайди.

— Шунақами? Вой ифлослар-ей! Кўрсатинг ўша ярамасни! Адабини бериб қўяман!

— Йўқ, шарт эмас. Барибир Галя опа менга кўп яхшиликлар қилган. Ундай қилолмайман. Мабодо сизнинг ижарага қўядиган танишларингиз йўқми?

— Ие, бу нима деганингиз? Сизни кўчада қўярмидим? Тўхтанг, мени чиндан севасизми?

— Айтганман-ку буни!

— Илтимос, яна бир марта айтинг!

— Севаман!

— Унда келинг, турмуш қурайлик! Иккаламиз менинг квартирамда яшайверамиз. Қачонгача хилватда учрашиб юрамиз, Сусанна? Йўқ деманг! Ахир, мени яхши биласиз-ку! Алдамаслигимни англаб турибсиз-ку!

— Тўғри, — ўйга толди Сусанна. — Аммо бир нарса мени ўйлантириб турибди.

— Нима? Гапираверинг!

— Турмушга чиқсам, сизнинг динингизга ўтаманми?

Иккиланиб қолдим. Нима деб жавоб қилсам бўлади? «Ҳа» десам-чи? Унда нима бўлади? «Йўқ, мен бундай қила олмайман. Хайр» деса-ю, шартта кетиб юборса нима қиламан? Ҳолим не кечади?

— Хўш, ўзингиз қандай фикрдасиз? — сўрадим таваккал.

— Менми? — елка қисди. — Умуман а йтганда қаршилик қилмаган бўлардим. Нима фарқи бор? Мен бунақанги масалаларга ҳайрихоҳман.

— Шунақами?

Бу гал ҳам Сусанна мени яна бир карра ҳайратдан ёқа ушлашга мажбур этди. Ахир бу иш ҳар бир ажнабий аёлнинг қўлидан келмаслигини кўп эшитганман! Сусанна бўлса, осонгина рози бўлди. Наҳотки, дунёда у каби очиқкўнгил аёллар ҳам бўлса? Ахир у ўз бахти учун, мен учун ўзлигидан кечмоқчи!

— Раҳмат сизга! — дедим азбаройи кўнглим бўшаганидан аранг ўзимни тутиб. — Сиз ҳақиқий мард аёл экансиз! Мен умримнинг охиригача пойингизга тиз чўкиб яшасам арзийди.

— Қўйсангиз-чи, — кулди Сусанна. — Севган кўнгилнинг хоҳиши бу. Агар инсон кимнидир қаттиқ севса, суюклиси учун жонини фидо қилишга шай туради.

— Унда шошилайлик! — дедим юрагим қинидан чиққудек дукиллаб. — Ортга сургандан нима фойда? Ҳозир борамиз-у, турмуш қурамиз.

— Кейин-чи?

— Кейин? Билмадим. Менинг квартирамга кўчиб ўтасиз.

— Йўқ, кейин театрга тушамиз. Ана ундан сўнг квартирага борамиз. Маъқулми?

— Розиман. Театр бўлса театр-да!

— Кетдик унда!

Биз бир-биримизга ўтли тикилганча қўлтиқлашиб кўзланган манзил томон жўнадик.

 

* * *

 

Кунлар ўтиб борарди. Биз бир-биримизга тобора қаттиқроқ боғланиб борардик. Ойдин кечаларда суҳбатлашиб, дардлашиб тўймасдик. Ўз уйимиз, қўналғамиз йўқлиги бизни асло ташвишга солмас, шундай гап-сўзлар пайдо бўлганда, бир-биримизни овутардик. Келажакда албатта яхшилик ғалаба қилишига ишонардик.

Шундай кунларнинг бирида мен бозорга тонг қоронғисида чиқишни маъқул кўрдим. Бу кун мен каби пистачилар учун муродбахш саналарди. Ким вақтлироқ бозорга чиқиб улгурса, ўшанинг савдоси бароридан келиб, кечгача ўтириб топадиган даромадини бир-икки соатда ишлаб олиши мумкин. Шу сабабли оёғимни қўлга олганча бозорга кириб келдим.

Ўйлаганимдек рақобатчилар кўринмади. Шоша-пиша «мол»ларни столчага ёйиб харидор кута бошладим.

Бир маҳал деярли ўзим тенги уч барваста йигитлар катта йўл тарафдан кириб келишди ва менинг рўпарамда тўхташди.

— Ҳойнаҳой, чекимлик олишса керак, — деган хаёлда уларга сўз қотдим. — Қанақасидан берай? Мана, кўринглар, зўрларидан олиб келганман. Қанча оласизлар ўзи?

Улар ўзаро нималардир дея пичирлашган бўлишди-да, мени ўраб олишди.

— Сен, оғайни, нега бу ерда савдо қилаяпсан? — сўради йигитлардан бири дағал оҳангда.

Ҳайрон бўлдим. Тўғри-да, нима иши бор буларнинг? Нега мени тергашади?

— Савдо қилсам, нима бўпти? — саволга савол билан жавоб қайтардим. — Бозор ҳамманики.

— Вей, буггундан бошлаб бу ерда қорангни кўрмай! — қорачароғи илкис томоғимга чанг солди. — Тушундингми, ё четроқда тушунтириб қўяйликми?

Мен унинг қўлларини томоғимдан олиб ташлашга уриндим. Аммо қолганлари орқадан келиб белим аралаш бир-икки тепишди.

Шу орада қаердандир бошқа шериклари ҳам пайдо бўлди.

— Хўш, нима дейсан? — деди мендан қўлини тортаркан қорача йигит. — Бу бозорда менинг ойим савдо қилади. Сен ойимнинг савдосига халал бермаслигинг керак. Агар яна бир марта шу бозорда кўрсак, аяб ўтирмаймиз.

Кўрдимки, аҳвол мен ўйлаганчалик яхши эмас. Бу безорилар кўпчилик экан. Уларга бир ўзим бас кела олмаслигим аниқ. Нима бўлгандаям мусофирман. Обрў борида яхшиликчасига жуфтакни ростлай қолай.

— Гап йўқ, — дедим йигитларга бир-бир боқиб. — Чиқмасам чиқмасман. Аммо тепки учун бошқа сафар гаплашамиз.

— Вей, «любой» вақт тайёрман! — керилди қорача йигит шерикларига кўз қисиб. — Ҳов анави тўққиз қаватли «дом»ни кўрдингми? Иккинчи қаватда тураман. Исмим Мурод. Албатта кечқурун боргин, гаплашамиз!..

Мен ортиқ ҳеч нарса демадим. Ўзимча бир кунмас бир кун ҳисоб-китоб қилишни кўнглимга тугдим-да, нарсаларимни йиғиштириб бозордан чиқиб кетдим.

 

* * *

 

Шу кунларда ишқнинг тогли лаҳзалари ҳам татимасди. Сусаннанинг кўзларига тик боқишга-да ожиз эдим. Унинг қаршисида ўзимни жуда нотовон банда каби ҳис этардим. Оқибатини ўйламай тутган ишим учун ўзимни сира кечира олмасдим. Энди нима қиламан? Уни ишонтирдим. Унга сўз бердим. Нима деган одам бўлдим? Рўзғор тебратишни бўйнимга олиб, Сусаннани севги изҳорларига кўмиб ташладим. Унга ҳеч ким эриша олмайдиган бахт ваъда қилдим. Қани ўша бахт?! Бозорга ишониб бир шўрликни дарбадарга айлантириб қўймоқдаман. Эрта-индин қолган-қутган пулларни йиғиб ижара ҳақидан қутулсам, тамом! Кейин қаерга бориб пул топаман-у, рўзғорни қандай бутлайман?

Аламдан ёрилгудек аҳволда ер остидан Сусаннага боқдим. У каравотда ётганча деразадан тўлин ойни томоша қиларди. Бирпасдан сўнг елкамга бошини қўйганча оғир хўрсинди. Шундан кейингина сал ғуборлар тарқалгандек кўнглим ёришди.

— Сусанна, — шивирладим мен ҳам ойга боқиб. — Худди шу ой каби қалбингни доғлаб қўйдим-а?

У кескин бошини кўтариб бармоқларини лабимга босди.

— Бу нима деганингиз? — деди маҳзун оҳангда. — Мен бахтиёрман.

— Ахир, кўраяпсан-ку! Бозорниям белига тепишди.

— Уларгаям боққан бало бордир. Шунгаям қайғуриб ўтирамизми? Бир кунимизни кўрармиз ўлмасак.

— Ўлиб кетсак-чи? Пулларимиз камайиб бораётган бўлса. Кейин нима бўлади?

— Хавотирга ўрин йўқ. Худо беради.

— Ё таваккал қилиб бозорга чиқаверсаммикан? Ҳарқалай уриб ўлдириб қўйишмас мени?

— Йўқ, — деди қатъийлик билан Сусанна. — Чиқмайсиз бозорга!

— Нега?

— Чунки сизнинг ўз касбингиз бор. Қаёқдаги бозорчилар билан ёнма-ён ўтириб писта сотиш сизга ярашмайди.

— Ие, ўша ерда танишмаганмидик? Энди ярашмайди деганинг нимаси?

— Ўшандаёқ кўнглимга тугиб қўйгандим.

— Нимани?

— Агар шу йигит билан турмуш қурсам, бозорга чиқармайман деб ўзимга ўзим сўз бергандим.

— Вой, айёр-ей, — суюклигимни маҳкам қучоқлаб олдим. — Ҳали турмуш қуришимизни билгандим, де?

— Албатта-да, — кулиб юзимни чимчилади Сусанна. — Ҳар келганимда тикилавериб жонимни олардингиз. Ўшандаёқ сизники бўлишимга кўзим етганди.

— Бахтимдан ўргилай! — унинг юзларидан оҳиста бўса олдим. — Яхшиям сени учратдим. Мана, қийин лаҳзалардаям ўзинг далда бўлаяпсан. Сендан бошқаси бўлса…

— Бошқаси бўлмайди! — сўзимни кесди Сусанна. — «Бошқаси» деган сўзни ҳеч қачон оғзингизга олманг!

— Сен абадий меники бўласанми?

— Қасам ичаман! Сиздан бошқасига қайрилиб қарамайман!..

Бу дил изҳори вужуд-вужудимни титратиб юборди. Бир зумда аламлар, қайғу ва хавотирлар тумандек тарқаб, енгил тортдим.

 

* * *

 

Шу кеча туш кўрдим. Ойсиз, зулматли кечада ўзга бир юртда, сўнгсиз саҳрода дарбадар кезармишман. Саҳрода на дарахт, на гиёҳ бор эмиш.

Қайноқ қум оёқларимни куйдирар, чидай олмаганимдан тўхтамай югуришга маҳкум эдим. Шу кўйи ҳарсиллаганча сувсиз кўл бўйига етдим.

Кўл ёқасида мен каби ташна ва оч қарға-қузғунлар изғир, егулик қидиришарди.

Шу пайт кўл бўйида сочлари пахтадек оқарган, озғинлигидан елка суякларигача туртиб чиққан, аммо ёшамол аёл пайдо бўлди. У менга орқа ўгирганча суви қуриган кўлга тикилар, чуқур ўйга толганди.

Негадир унинг жуссаси менга таниш туюлиб яқинроқ бордим. Қадам товушларини эшитган аёл илкис бошини мен томон бурди.

Мен… Тахта бўлиб қолдим. Чунки у Наргизам эди. Менга боқарди-ю, кўзларидан ёш ўрнига қип-қизил қон оқарди.

— Шу ергаям топиб кепсиз-да! — деди Наргиза бошини қайтадан кўл тарафга буриб. — Сиздан қочиб мана шу саҳрога келгандим.

— Нега бунча озиб кетдингиз? — сўрадим ундан титроқ аралаш. — Сочларингиз нега бунчалар оқ?

— Очман, оч! — Наргиза даст ўрнидан турди-да, суякдангина иборат оёқларини, шалвираган қўлларини баравар олдинга чўзди. Шу заҳоти озғин гавдаси чамаси бир метрча юқорига кўтарилиб, шу кўйи ҳавода муаллақ қолди. — Кўрмаяпсизми аҳволимни? Минг йилдан бери ейишга ноним, ичишга сувим йўқ. Мен макон қурган жойларда фақат меҳрсизлар яшашаркан.

— Қанийди сизга кўмак бера олсам, — дедим хафа бўлиб. — Ўзим ҳам сиздан баттар ҳолдаман. Менам шу саҳрога тирикчилик илинжида келувдим. Афсус, адашибман.

— Э, сиз қачон одам бўлгандингиз ўзи? — мени жеркиб ташлади Наргиза. — Тириклигимда ёрдам бермаган одам энди дардимга малҳам бўлармиди?!.

— Бу нима деганингиз? — қўрқиб кетдим мен. — Ахир, сиз билан ёмон яшамадик! Сизни қабрга қўйганимиздан кейин ҳам қанча вақтгача суҳбат қурганларимизни биласиз-ку!..

— У даврлар ўтиб кетди! — деди ҳануз тескари ўгирилган ҳолда Наргиза. — Лекин сиз ўзгармадингиз. Тадбир тузишни билмайсиз. Ўлгудек нўноқсиз. Агар шу тахлит кетаверсангиз, билиб қўйинг, ўлганингиздан кейин менданам баттар аҳволга тушасиз.

— Айтинг, нима қилай? — бақирдим бор овозда. — Нима қилай? Қайга борсам, қай деворга бош урсам, қаршиликлар, шафқатсизликларга юз тутаверсам!

— Нон топинг, нон! — бирдан ҳайқириб қоча бошлади Наргиза. — Ортимдан чопсангиз, албатта топасиз, топасиз! Фақат ортда қолиб кетманг! Бургутларга, қашқирларга ем бўласиз! Мен сизни улар чангалидан қутқара олмайман! Ожизман, ожиз!..

Мен жонҳолатда Наргизанинг ортидан югура кетдим. Чопиб борардим-у, қайноқ қум оёқларимни чидаб бўлмас даражада куйдирар, оғриққа бардош бера олмаганимдан шердек ўкирардим.

— Сизга нима бўлди? Тинчланинг! Кўзингизни очинг!..

Беихтиёр уйғониб кетдим-у, сакраб ўрнимдан турдим. Нуқул ҳансирар, аъзойи-баданим қора терга ботганди.

Тепамда йиғлагудек жавдираб турган Сусаннага боқдим-да, шоша-пиша оёқларимни кўздан кечирдим. Ҳаммаси жойидалигига амин бўлгач, бўшашганча каравотга ўтириб қолдим.

— Ёмон туш кўрибман, — дедим ҳансирашим ҳийла пасайгач. — Қўрқиб кетдим. Кимсасиз саҳрода эмишман. Сувсизликдан, очликдан азобланибман.

— Тушга нималар кирмайди, — мени юпатиб пешонамдаги маржон терларни енги билан артди Сусанна. — Ҳеч нарсани ўйламанг. Ҳаммаси яхши бўлади. Бу кунлар ўтиб кетади.

Эндигина юз-қўлимни ювиш ниятида ваннахонага йўл олгандим, Ваня амаки хонасидан чиқиб йўлимни тўсди.

— Ука, сен хафа бўлмагин-у, — қовоқ уйиб сўз қотди у. — Лекин бошқа жой топмасанг, бўлмайдиганга ўхшаб турибди.

— Нима бўлди? — сўрадим кутилмаган гапдан юрагим орқага тортиб. — Тинчликми, амаки?

— Россиядан ўғлим оиласи билан келаяпти. Улар беш киши. Сизларни кўрса, жаҳли чиқиши мумкин-да!

— Ш-шунақами? — дедим тарвузи қўлтиғидан тушган кимсадек ортга тисланиб. — Хўп, бугуноқ бошқа квартира излаймиз, амаки!

— Тушунаман, — деди Ваня амаки қўлларини мушт қилиб. — Ҳозир қийналиб турибсан. Бозоринг ҳам анавиндай… Ўхшамай турибди… Менга қара, сенга яна битта яхшилик қилай.

— Қанақа яхшилик? — уй эгасига умидвор боқдим.

— Бир ойлик ижара ҳақини беришинг керак эди, тўғрими?

— Тўғри.

— Ўшани бермай қўяқол! Менга берадиган пулингни янги квартирага сарфла. Бир ой амаллаб турсанг, у ёғига худо пошшо.

— Раҳмат сизга! — қувониб Ваня амакининг қўлини сиқдим. — Ўзингизам топилмас одамсиз-да! Шу ердаям мени ўйладингиз-а!

— Қўявер, мен шунақа одамман. Сен яхшиси ҳаракатингни қил! Эр-хотин бирпас елиб-югурсангиз, топасиз бошқа жой. Фақат мендан ранжима! Ўғлимнинг феълини фақат мен биламан…

Шу куни Ваня амаки билан маҳзун хайрлашиб, Сусанна иккимиз бошқа уй топиш илинжида кўчага йўл олдик.

(давоми бор)

Олимжон ҲАЙИТ