АЛАМЗАДА… (3-қисм)
* * *
Ейилган икки-уч дона гумма ҳам миробга сал қувват бергандек, тушдан кейин жонланиб қолди. Усталар шоширишса ҳам оғринмай ишлади.
Бироқ кечқурун…
Кун ботиб ердаги бетон тугагач, усталар ҳам, мардикорлар ҳам иш қуролларини ташлаб бурчак-бурчакка ёнбошлаб юборишганди.
Бир маҳал Ботир аканинг машинаси кўринди ва ҳамма кечки овқат илинжида ўрнидан турди.
— Ие, ҳеч бало иш қилмабсанлар-ку, баччағарлар!?. — машинадан тушмаёқ қичқирди Ботир ака. — Қани қилган ишларинг?.. Шу иккита чуқурми?.. Бунақада мени хонавайрон қиласанлар-ку!..
— Ака, бор бетонни ташиб бердик. — деди ниҳоят миробнинг жаҳли чиқиб. — Қаранг, анча иш қилиб қўйилди!..
— Вей, қишлақи, — миробга яқин келиб кўрсаткич бармоғини ўқталди Ботир ака. — Туришингни қара-ю, менга ақл ўргатасанми?.. Бу ер сенларнинг қишлоғингмас шиллиқуртга ўхша-аб қимир-қимир қиладиган! Мен бир ой ичида ҳовлини қуриб кўчиб келишим керак.
— Хўп, бетонни келтириб беришсин, биз ишлайверамиз! — деди мироб. — Ўзимизни бетон қилиб қуймаймиз-ку!..
— Йўқ, бу ишларинг менга маъқул эмас. — Ботир ака қўл силтаб нари кетди. — Агар шу ишлашларинг бўлса, мендан бир тийин ҳам ололмайсанлар! Мардикор деган милтиқнинг ўқига ўхшаб ишлаши керак! Сенлар бўлсанг…
Ҳеч ким унга қарши бир сўз айта олмади. Биринчидан чарчашган, иккинчидан қоринлари оч эди. Ҳаммалари Ботир аканинг машинаси томон юришини ва егулик келтириб газетадан ясалган дастурхонга қўйишини сабрсизлик билан кутишарди. Афсуски, бу гал овқатдан дарак бўлмади.
— Шу ишларинг учун бугун кечки овқат йўқ сенларга! — деди у. — Жазо таъсир қилса, эртага яхшироқ ишлайсанлар!.. Ёқмаётган бўлса, катта кўча, кетаверларинг!
Ким ҳам кета оларди?.. Паспортлари Ботир аканинг қўлида бўлса… Ана шу нарса қул кунига тушиб қолаёзган мардикорларни тўхтатиб турарди.
Машина усталарни олиб жўнагач, уй эгасини сўка-сўка йигитлар ҳар тарафга тарқалиб кетди.
Мелибой мироб эса, анҳор бўйига борди-ю, сувга тикилганча қишлоқни, холасиникида қолиб кетган қизи Севинчни ўйлаб келажакни ақли етганча тахмин қилишга киришди…
— Бизни қул қилиб ишлатишмоқчи. — кеч тушиб бир бурчакка тахлаб кетилган йиртиқ-ямоқ кўрпачаларни бўлишиб ерга тўшашгандан сўнг миробнинг ёнида ётган татар йигит сўз қотди. — Аниқ сезиб турибман. Қул қилишмоқчи бизни!
— Жа қул қилиб қўйишмас. — деди мироб унга тасалли бериб. — Балки, ростдан ҳам биз кам иш қилгандирмиз?
— Э, амаки, қанақасига кам бўлсин? Келганимизда икки машинадан зиёд бетон бор эди. Ҳаммасини қуйиб бўлдик-ку! Қанақасига кам бўлади? Йўқ, бу одам бизни ҳақиқатан қул қилиб ишлатади-да, кейин кетимизга бир тепиб ҳайдаб солади. Мана кўрасиз!.. Бунақаларни илгариям кўрганман!..
— Хўш, нима қилардинг? Кетолмайсан. Чунки, ҳужжатингни олволган. Чидашдан бўлак иложинг йўқ.
— Тўғриси, инсофсиз одам экан. Кўчадаги итгаям бир бурда нонни ташлайдилар-ку! Биз одам бўлсак. Ишини қилаётган бўлсак. Ўлармиди бир коса-бир коса овқат келтириб берса?..
— Хасис экан-да, ука! — мироб уф тортиб тескари ўгирилиб олди. — Хасисга тараф йўқ. Шуни эсингда тут!..
Шундан кейин татар йигит ҳам ортиқ гапирмади. Ҳеч қанча ўтмай хуррак ота бошлади.
Миробнинг эса, уйқуси келмасди. Бир томондан Ботир аканинг иши юрагини сиқса, иккинчи томондан чўнтагидаги пуллардан хавотирланарди. Ҳар дақиқада чўнтагига қўл солиб текшириб қўяр, мабодо ухлаб қолса, манави ёнидаги йигит секин билдирмай олиб қўядигандек, кўзларини юмганча ухлаб қолмасликка уринарди…
«Дунёда ҳар хил одам бўларкан. — ўйларди ётган ерида. — Қара, у кунги йигит бутун бошли одамни ўлдирсаям, ҳеч нарса бўлмагандай юраверади. Ҳа-а, мурда эди ўша матога ўралган нарса, мурда эди! Кўтарганимда аниқ сезганман!.. Ё алҳазар, қандай даҳшат-а!.. Буларнинг одам ўлдириб ҳам бир туки сесканмайди. Мен-чи?.. Ўша ярамаснинг гапига кириб оғир гуноҳга йўл қўйдим. Уёқда қизим йўлимга кўз тикиб ўтиргандир. Ишқилиб, яна касали қўзғамаган бўлсин!.. Қанийди, шу оч бўридай хасис одамниям кўнглини олиб ишини тугатсам-у, ҳақимни олиб қишлоққа тезроқ жўнасам. Султоннинг қарзиданам қутулардим. Ортганига қизимни катта дўхтирларга кўрсатардим… Ким билсин? Балки анави қишлоқдаги мол дўхтирга ўхшаган дўхтирнинг гапида жон бордир?.. Эҳ, қачон одамга ўхшаб яшарканман?..»
Шу пайт узоқдан мотоциклларнинг тариллаган товуши қулоғига чалиниб бошини кўтарди. Йигитларнинг ҳаммаси аллақачон ухлаб қолишган, мотоцикллар эса, тобора улар томон яқинлашиб келарди.
Мироб индамай ётаверди.
Мотоцикллар катта тезликда келиб уларга яқин жойда тўхтади. Ухлаб ётган йигитлар ҳам шошиб ўринларидан туришди.
Ҳар бир мотоциклда икки нафардан шаҳарлик, қора кийимлар кийган йигитлар келишганди.
Ҳаммадан олдин кўзларини ишқалай-ишқалай, татар йигит уларга яқин борди.
— Ботир акам жўнатдими сизларни? — сўради у бошларидаги каскаларни ечиб олдинга юра бошлаган йигитларга боқиб.
Жавоб ўрнига олдиндаги узун сочли йигит татарнинг қорнига мушт туширди.
— Ифлос! — дея қичқирди ерга энгашганча иҳлаётган татар йигитнинг сочидан тортиб турғазаркан. — Қайси Ботирни айтаяпсан?.. Қани, ҳамманг бир сафга тур!..
Мардикорлар тушуниб етди.
Булар босқинчилар эди.
Мелибой мироб қаршисида турган тўрт йигитга бир муддат қараб тургач, инсофга чақиришга уринди.
— Болалар, қўйинглар, ҳарқалай, мусулмоннинг фарзандларисизлар! Бу ерга ҳамма ишлаш учун келган, ахир!..
— Ие, қария ҳам бор эканми? — йигитлар бараварига унга яқин келди. Бири миробнинг иягидан кўтарди. Бошқаси чўнтакларига ёпишиб елим халтанинг бўлагига ўраб ип билан бойлаб қўйилган пулларни қўлига олди.
— Оғайнилар, қаранглар, мардикорнинг пуллариям бор экан! — кулиб шерикларига кўз-кўз қила кетди у.
— Буёққа бер пулимни!.. — иягидан тутиб турган йигитнинг қўлларини силтаб ташлаб олдинга интилди мироб. — Буни сен ишлаб топганинг йўқ! Бер буёққа!
— Нима?.. — пулларни кафти орасига маҳкам сиқиб олган босқинчи миробга яқин келди. — Нима дединг, бобой?..
— Пулимни бер дедим! — хириллади мироб. — Уни сен ишлаб топганинг йўқ!..
— Мана сенга!.. Мана, ол, ол!.. Яна керакми? Мана!..
Тўрт йигит ҳаш-паш дегунча миробни тепкилаб ташлади…
Сўнгра ўрнидан қўзғалишга куч тополмаётганини кўргач, бошқа йигитларни ҳам шилиб олишди-да, мотоциклга ўтириб жўнаб қолишди…
* * *
Шундоқ ҳам кейинги ҳаёти уқубатлардангина иборат бўлиб қолган эркак учун пулидан, паспортидан айрилиб аросатда қолиш дўзах азобига тенг эди…
Мелибой мироб анча пайтгача инқиллаб ётгач, оғиз-бурнидаги қонларни енгига арта-арта ўрнидан турди.
Мардикор йигитлар аллақачон кетиб бўлишибди.
— Тўғри-да, — иҳлаганча у ҳам йўлга тушди. — Бунақа шароитда ишлаб бўлармиди?!. Кечаси босқинчилар босса, кундузи анави хасис овқатдан қисса… Эҳ, қизим, нега бизнинг пешонамизга яхши кунлар битмади-а?.. Энди нима қиламан? Қаерга бораман? Ёнимда ҳужжатим бўлмаса, шаҳар эса, катта. Ҳужжатсиз ушлаб олишса, яна тиқиб қўйишади қамоққа… Кимга додимни айтаман энди?..
Мироб калтаклар туфайлими, қорни очлигини ҳам унутган эди. Оёғига қаттиқроқ тепишган шекилли, оқсоқланганча кетиб борар, ўзича катта йўлга қанча қолганини чамалаб қўярди…
Ниҳоят серқатнов кўчага бир амаллаб етиб олди…
Хўш, энди-чи?.. Қаерга боради? Яна мардикор бозоригами? Пули йўқ одамни ким ҳам машинасига солиб кетади дейсиз?.. Айниқса, ҳозирги замон оғирлашиб кетибди. Буни қишлоқда юриб билмаган экан. Султон бойваччанинг қилиқларини кўриб ваҳимага тушган экан. Аслида унинг қилиқлари шаҳарликларники олдида ҳеч гап эмасга ўхшайди.
— Йўқ, энди пишиқроқ бўламан. — деди ўзига ўзи. — Дуч келганга ишониб кетавермайман… Қизиқ, анави олти йигит қаерга гум бўлишдийкин?.. Шунчалик тез юришдимикан? Қачон йўлга чиқиб машинага ўтиришди ўзи?.. Осмонга учиб кетишдими нима бало?..
Мироб йўл четидаги тош устига ўтирди-да, чўнтагидаги носқовоқни қўлига олди.
Хайрият, ҳеч бўлмаса шунга тегишмабди. Акс ҳолда бошқа овунчоқ қолмаганди…
Носнинг кайфини сури-иб ўн дақиқача ўтирди-ёв!.. Чарчоқданми, кўзи илинганини пайқамабди.
Шу тобда қандайдир машина ўқдай учиб ўтиб кетди. Анча нарига бориб тўхтади ва орқага юриб кела бошлади.
Қўрқиб қолган мироб даст ўрнидан турди-да, эҳтиёт шарт Ботир аканинг қурилиш бўлаётган уйи томон юрди…
Бироқ машина катта тезликда орқалаб келиб унинг рўпарасида тўхтади ва ҳайдовчиси шошилинч тушиб миробнинг йўлини тўсди…
— Танимадингизми, бобой?..
Не кўз билан кўрсинки, мурдасифат нарсани кўмишга мажбурлаган йигит қаршисида тиржайиб турарди…
— С-сизмисиз?.. — сўради мироб титроғини сездирмасликка уриниб. — М-мендан нима истайсиз?..
— Оббо сиз-ей, — яқин келиб миробнинг елкасига қоқди йигит. — Нега қўрқасиз? Бошқа унақа иш қилмайсиз!.. Мен хурсанд бўлдим!
— Нимадан?
— Нимадан бўларди?.. Мени сотмабсиз. Ҳақиқий «мужик»нинг ишини қипсиз!.. Қани, машинага ўтиринг! Сиздақаларни ҳурмат қиламан.
— Й-йўқ, сиз билан кета олмайман. — деди мироб. — Мен…
— Бас қилсангиз-чи!.. Сизбоп зўр иш бор!..
— Йўқ, ука, мен ундай ишларга бошқа қўл ура олмайман!..
— Менга қара, — ҳолдан тойиб зўрға оёқда турган миробнинг ёқасини ғижимлади йигит. — Юр дегандан кейин юргин-да!.. Мени биласан-ку!..
— Ўзи… Нима иш?..
— Борганда биласан, юр!..
Нимаям қилсин?.. Қисмат экан. Мироб тағин бир балога йўлиққанини ўзича тахмин қилиб ҳаммасини Худога ҳавола қилди ва таваккал машинага ўтирди.
Чунки, мироб учун шундан бўлак йўл ҳам қолмаганди…
Машина елдек учиб шаҳарга бир зумда етиб келди ва истироҳат боғини айланиб ўтиб тор кўчалардан бирига кирди.
Бу ер одамлардан анча холи жой эди. Бунинг устига биронтаям ҳовли кўринмас, икки томони кўп қаватли уйлардангина иборат эди.
Мироб ҳайрон бўлиб олдинда сигарет тутатган кўйи ўтирган йигитга ваҳима аралаш қараб қўйди-ю, индамади.
— Мен энди мана шу уйда яшаяпман, бобой! — деди йигит орқага ўгирилиб сигарет тутунини миробнинг юзи аралаш пуфлаб қўяркан. — Қалай, сизга ёқадими шунақа жойларда яшаш? Ёки ёқтирмайсизми-а?..
— Менга қолса, ҳозироқ қишлоғимга жўнаворардим. — жавоб қилди мироб қовоғини уйиб.
— Э, қишлоқда бало борми, бобой? — кулди йигит. — Шаҳар нақ жаннатнинг ўзи. Агар пул топишни билсангиз, кайф қилиб яшайсиз бу ерларда… Бўпти, қани, тушинг, машинани гаражга қўйиб келай!.. Ундан кейин уйга кириб бафуржа гаплашиб оламиз!
Мелибой мироб секин машинадан тушди-да, азбаройи чарчаганиданми илдам юриб бориб сал наридаги тўнгак устига ўтириб олди.
Ёши элликка бориб, қишлоқдан нарига чиқмаган одам учун шаҳардаги бу квартира негадир жуда тор ва диққинафасдек туюлди.
Мироб тўрт девор орасини кўздан кечирарди-ю, нафаси бўғиларди. Пастак шифт, ёруғ дунёни буткул тўсиб қолган қалин пардаларга боқиб норози бош чайқарди.
«Бизнинг уйларни кўрсайкан булар, — ўйларди мироб. — Шифтларнинг баландлиги, меҳробларга бир қарасайкан. Буни қара, каптарнинг инига ўхшайди-ку бу! Шунинг учун булар эллик йил яшаб ўлиб кетишаркан-да!»
Мелибой мироб шуларни ўйларди-ю, чуқур хўрсиниш билан чекланар, дилидагини Толибга сездирмасликка, ўзини хотиржам тутишга уринарди.
— Ие, бобой, сизга нима бўлди? — сўради Толиб миробнинг қонталаш юзлари, чангга ботган кийимларига боқиб. — Калтак едингизми? Кимдан?
— Э, Толиббой, — деди мироб худди айбдорлардек бош эгиб. — Шаҳарга пул топармиканман, ёлғиз қизимни катта дўхтирларга кўрсатармиканман деган ниятда келгандим. Худога бир қилиғим ёқмади шекилли. Болам тенгиларнинг тепкисини едим, пулимдан айрилдим, хор бўлдим.
— Қизим дейсизми? Касал? — ҳушёр тортиб миробнинг тепасига келди Толиб. — Нима қилди қизингизга? Тинчликми ўзи?
— Дўхтирлар оқ қонга учраган дейишди. Оқ қони нима-ю, нега одамнинг қони оқ бўлади деб бошим қотган. Тағин «бу касални ҳеч ким тузатолмайди» деб юрагимни ўрташди, иним!
— Ёмон бўпти-ку, — Толиб ниманидир тушунган каби афсус аралаш бош чайқади. — Осонмас, бобой. Бунақа касал билан курашишнинг ўзи бўлмайди… Майли, униям иложи топилар бир кун. Сиз, яхшиси менга кимдан калтак еганингизни айтинг. Нимага уришди сизни? Ким урди? Нега? Бирор айб қилибмидингиз?
— Олдинига оппоқ либос кийган бир чол бизни мардикорчиликка олиб кетди, — шошилмасдан сўз бошлади мироб. — Кўринишидан тақводор эди. Хурсанд бўлдик. Шундай одам ҳақимизга хиёнат қилмайди деб ўйладик. Қаёқда? Ғирт ҳароми экан у одам. Эшакдай ишлата-ишлата, бир тийин бермади қурумсоқ. Уям майлийди, кечаси қандайдир безорилар мотоциклда келиб ҳаммамизни шилиб олди. Пулимни қайтар дегандим, ўласи қилиб тепкилашди. Мана, қаранг, оёқларимгача шилиниб кетди, иним!
Шундай дерди-ю, Мелибой мироб йиғламоқдан бери бўлар, аъзойи бадани дағ-дағ титрарди.
— Шунақа денг? — асабий лаб тишлади Толиб қовоқ уйиб. — Ўша безориларнинг кўриниши эсиингизда қолганми? Ҳеч бўлмаса биронтасини танирмидингиз кўрсангиз?
— Танийман. Кўрсам, ҳаммасини танийман, иним.
— Яхши, таниганингиз зўр бўпти! Ҳозир-чи, ваннахонага кириб чўмилинг, мен сизга бошқа кийим бераман. Ётиб дам олинг. Эрта тонгда ҳал қиламиз муммонгизни. Бобой, сиқилаверманг, қизингиз албатта тузалади. Ишларингизам юришиб кетади.
— Айтганингиз келсин, иним, — деди мироб ер чизиб. — Яхшиям бахтимга сиз боракансиз. Йўқса, хароб бўлардим. Илойим, топганингиз олтин бўлсин!
Мақтов кимга ҳам ёқмайди дейсиз. Толиб эндигина ваннахонага йўл олган миробни елкасиадн тутиб тўхтатди.
— Айтганча, бобой, ҳалигидай, ичкиликка қалайсиз? — сўради Толиб кулимсираган кўйи айёрона кўз қисиб. — Фақат очиғини айтинг. Ёлғон гапирганларни ёмон кўраман.
— Ичкилик?… Билмадим… — мироб хижолат тортган каби бош қашиб жавоб қилди. — Қишлоқдалигимда ҳар замонда дўконга кириб улфатларминан қиттай-қиттай қип турардим.
— Бу бошқа гап, — кафтларини бир-бирига ишқалаб сервант томон қараб қўйди Толиб. — Қани, тез чўмилинг унда, иккаламиз ўтириб бир ичайлик, бобой! Менам жуда чарчаганман!
Мелибой мироб бу таклифдан кўнгли янада чоғланиб, итоат билан Толиб шкафдан олиб тутқазган кийимларни қўлтиғига қисганча ваннахонага кириб кетди.
* * *
Мелибой мироб ваннахонада ярим соатдан зиёдроқ вақт қолиб кетди. Сира бундай шароитда чўмилиб кўрмаган экан. Краннинг бирини очганди, қайноқ сув оқа бошлади. Иккинчисидан совуқ сув келди. Қишлоқда аҳён-аҳёнда оғилхонага кириб, эшикни каттакон ғўла билан тамбалаб катта тоғорага тушиб олганча чўмилишга одатланган миробнинг тани яйради. Сал қурса, севинганиданми, бақириб-бақириб юборай деди. Толибдан истиҳола қилди. Аранг тилини тийди. Шунда ҳам барибир бошидан вужудга ором берувчи иссиқ сув худди шаршарадек қуйилиб тушганда оҳлаб, оҳлаб қўйди. Хуллас, онадан қайта туғилгандек енгил тортди. Қайғулар бир муддат унут бўлди. Момиқ сочиққа обдон артингач, бошқа кийимларда ваннахонадан чиқди.
Толиб шу орада залдаги диван қаршисига ўрнатилган шишадор столча устини ноз-неъматга тўлдирибди. Ўртага узун, жимжимадор шишада коньяк қўйибди.
«Бойвачча-да булар, — кўнглидан ўтказди мироб оёқлари остидаги юмшоқ, сержун, чўғ каби қип-қизил гиламга эҳтиёткорлик билан оёқ босиб столчага яқинлашаркан. — Ичкиликниям зўрини ичади булар. Биз-чи? Дўконга «53» вино кепти деса, дўппимизни осмонга отардик. Ўшаниям ютоқиб-ютоқиб ичардик-да, обдон кайфини сурардик. Агар булар ўша винони ичса, бошиям айланиб қўймаса керак…
— Ие, бобой, чиқдингизми? — деди Толиб ўтирган ерида кўз қисиб. — Хўш, ванна ёқдими? Зўраканми?
— Ўлай агар, умримда бунақа чўмиладиган ерни кўрмаганман, — деди мироб бошини сарак-сарак қилиб. — Иссиқ сувнинг ўзи бошингдан қуйилса-я! Тавба! Тинчимаган одамлар-а! Шунақа нарсаларни ўйлаб топишадики…
— Энди ўтиринг, — миробнинг сўзлари наъша қилдими, кула-кула диван четидан жой кўрсатиб, қўлига шиша тўла коньякни олди Толиб. — Манавиндан юз грамм ичсангиз, ваабше маза қиласиз. Арманларникидан бу. Ўтган йили опкелтиргандим. Сизга насиб қилган экан. Қани, ушланг буни!
Мироб чиройли, нафис қадаҳга қуйилган коньякни хижолат аралаш қўлига олди.
— Ичинг, — буюрди бирдан жиддийлашиб Толиб. — Ишларимиз ўнгидан келиши учун, душманларимиз даф бўлиши учун ичамиз!
Мелибой мироб таваккал коньякни оғзига яқин олиб борди ва бир нафасда сипқориб, Толиб тутқазган шоколаддан тишлади. Ичкилик шу заҳоти вужудини куйдирди. Орадан сал ўтмай, сархушлана бошлаганини пайқади. Кўзларига хона ичкариси янада шинам, гўзал кўринди. Толиб эса худди эски танишидек янада яқин туюлиб кетди.
— Иним, — дея гап бошлади иккинчи қадаҳдан сўнг мироб ҳийла дадиллашиб. — Айбга йўйманг-у, лекин бир саволим бориди сизга.
— Сўрайверинг, бобой, — Толиб ҳам кайфи бирмунча ошганиданми, диванга ястаниб олганди. — Нимани тушунмаяпсиз тағин?
— Анави… Ертўлага кўмилган нарсани сўрамоқчийдим… Нимайди ўзи ўша нарса?
Толиб саволни эшитибоқ афтини бужмайтирди.
— Жа-а мижғовланадиган одамакансиз-да ўзингизам, — деди у беўхшов иршайиб. — Пулни олдингиз, келишдик, энди нима кераги бор суриштиришнинг-а? Ё менда қасдингиз, аламингиз борми?
— Толиббой, — дея қўлидаги қадаҳни асабий айлантирди мироб. — Менга ишонаверинг. У хусусда гунг, соқов, кўрман, иним. Шунчаки… Сўрадим-да энди! Сўраганнинг айби йўқ дейишади-ку! Шунчаки… Қизиқиб кетдим…
— Ҳа, майли, айтсам айтай, — Толиб негадир юмшоқ тортиб, мақсадга ўтишга тутинди. Шу орада даст ўрнидан туриб балкон, эшик тарафга аланглашни ҳам унутмади. — Локигин, мени биласиз-а? Ҳеч қачон сотқинларни кечирмайман. Башарти қочиб кетса, ернинг тагидан бўлсаям топиб бўғизлайман!
— Айтдим-ку, — деди мироб ҳовлиқиб. — Гап битта, худо битта.
Толиб қадаҳдаги яримлаб қолган коньякдан бир ҳўплади-да, миробнинг кўзларига тик боқиб сўз бошлади.
— Мен боя айтганимдай, хиёнатни кечира олмайман. Табиатим шунақа. Умуман, ҳеч қайси эркак ҳам бу нарсани кечира олмаса керак. Хуллас, бир қиз билан учрашиб юрардим. Мен билан танишганда жуда қийналган, пулга зориқиб қолган экан. Ёрдам бердим, қўллаб-қувватладим. Унга бор меҳримни бағишладим. Чунки ўша қизни жуда ёқтириб қолгандим. Афсуски, билмади. Кунларнинг бирида оғайниларимдан бири билан ўйнашиб қўйди. Ишонасизми, ўз қўлим билан тутдим уларни. Шундан кейин… Уёғи ўзингизга маълум…
Бу хабарни тинглаш Мелибой мироб учун дўзах азобидан-да оғирроқ эди. Ичган коньягининг кайфи қаёққа ғойиб бўлганини ҳам пайқамай қолди. Беихтиёр аъзойи баданида титроқ туриб, пешонасини совуқ тер босди.
Кўз ўнгида хотинининг жасадини қучоқлаб ерга қўяётган Самин гўрков намоён бўлди.
Йўқ, у дунёга келибдики, қабристон, мурдадан ўлгудек қўрқади. Ярим тунда қабристон ёнидан ўтиб қолиш лозим бўлса, кўзларини юмиб олган кўйи ўтарди. Негадир дўмпайган қабрларга кўзи тушди дегунча эти жунжикиб, ажинага йўлиққан кимсадек ваҳимага тушаверарди. Бу ерлардан тезроқ кетгиси, узоқроқ бўлгиси келарди. Бу гал эса буткул тескариси бўлибди. Мана шу қўллари билан бир ожиза қизнинг мурдасини гўрга қўйибди. Тағин… Ўз қўллари билан гўр ковлаб-а! Қандай даҳшат! Энди нима бўлади? Қизнинг арвоҳи миробни таъқиб этса, қандай аҳволга тушади? Ярим кечаси ухлаб ётганда тепасига келиб тўсатдан турта бошласа-я! Кўзини очса-ю, оппоқ либосга бурканган арвоҳ шундоқ тепасида беўхшов иршайиб турган бўлса…
— Мен… У-ухласам девдим, — хаёлидан кечган ваҳимали хаёллар таъсиридами, мироб даст ўрнидан туриб кетди. — Жуда чарчадим, иним.
— Э, ўтирсангиз-чи, бобой! — дея коньякка ишора қилди Толиб. — Ҳали ярминиям ичмадик-ку! Намунча безовталаниб қолдингиз?
— Йў-ўқ, — деди мироб бошини сарак-сарак қилиб Толибнинг кайфдан қизариб кетган кўзларига саросима аралаш боқаркан. — Шунчаки…
— Биламан, — дея гавдасини диванга ташлаб юборди Толиб. — Ичингизда мени қарғаяпсиз. Гуноҳ, ширк ҳақида ўйлаяпсиз. Гўримга ғишт қалаяпсиз.
— Йўғ-э, ундай деманг, иним, — мироб титроқ аралаш жавоб қилди. — Ўлибманми сизни қарғаб? Менга шунча ёрдам бердингиз. Қорнимни тўйдирдингиз, кўчада қўймадингиз. Ундай деманг.
— Э, менга-чи, барибир, — деди Толиб асабий лаб тишлаганча шишадаги коньякдан қадаҳларга қуяркан. — Мен кўчада ўсган боламан. Худоям ўз вақтида ёрдам бермаган менга. Ота-онамнинг тайини йўқ. Ҳалигачаям улар ким, қаерлик, қанақа одамлар эканини билмайман. Керак бўлганда, ахлатхоналарни титкилаб ўзимга егулик қидирганман. Топганимни тамшаниб-тамшаниб еганман. Жуда зўр келганда ўғирлик қилдим, қўлга тушганимда ўласи қилиб калтаклашди. Оғиз-бурнимни қонга белаб кўча юзига ташлаб кетишди. Турмаларда ўтирдим. Жазонинг, қийноқларнинг қандайй турлари бўлса, ҳаммасини татиб кўрдим. Ўзим йиғладим, ўзим юпандим. Хўш, ўшанда ким мени бағрига олди? Ҳеч ким. Балки қачонлардир қалбимда шафқат туйғуси бўлгандир. Аммо ҳозир йўқ. Мен раҳм-шафқатни фақат адолатда деб биламан. Агар адолат топа олмасам, одам ўлдиришданам тоймайман. Ҳаёт мени шундай тарбиялаган. Энди тушунгандирсиз, бобой-й?..
— Кечиринг, — деди Мелибой мироб Толибнинг қисқа, аммо жуда ғамгин ҳикоясидан таъсирланиб. — Бу дунё ўзи шунақа экан. Нимаям қила олардик? Менинг қишлоғимдаям шунақанги одамлар топилиб туради. Масалан, Соли дегани бор. Тегирмончи. Тиши чиққандан бери тегирмонда. Ишонасизми, бир қоп ун бериб, эвазига уч қоп буғдой талаб қилди-я қурумсоқ!..
Толиб миробнинг ҳасратига эътибор қилмади. Ичкилик таъсиридами, ё Мелибойнинг саволи сабабми, ўтмиш аламлари ёдига тушди чоғи, қўлларини мушт қилди-ю, шиша столни муштлади.
— Ўлдирама-ан! — деди тишлари ғижирлаб. — Ўша Мардонниям ўлдираман. Қочиб қаергача борарди? Барибир қўлимга тушади у ифлос, ҳезалак! Бировнинг қизини йўлдан уришни, тўшакка тортишни кўрсатаман унга!..
Мелибой мироб бу гапдан сўнг тушундики, ўша суйганини йўлдан урган йигит қочиб кетган. Акс ҳолда Толиб ҳозир бу қадар асабийлашмасди.
«Тиниб тинчимаган одамлар-да, — ўйлади Мелибой мироб. — Ҳар кимнинг ўз ташвиши бор экан. Худойим, қаёқдаги бандаларингга рўбарў қилдинг-а мени! Нима ниятда келдим-у, қандай кунларга, кимсаларга йўлиқдим. Булар зино қилишади, қўлини қонга бўяйди. Сен-чи? Наҳотки, шуларнинг барчасига тек қараб тураверсанг? Жазо-чи? Ё жазони қиёматга қолдирганмисан? Жазола! Мениям шулар қаторида аяб ўтирма! Ахир, оғир гуноҳга шериклик қилиб қўйдим. Билмадим. Ғафлатда қолдим. Аммо жазога лойиқман. Ҳушёрроқ бўлишим зарур эди. Жирканч пулни деб шундай қилдим…
Орадан маълум вақт ўтиб, Толиб ҳийла тинчланди. Шишадаги сўнгги коньякни қадаҳга қуйиб ичди-да, гандираклаган кўйи ўрнидан турди ва Мелибой миробнинг елкасига қўлини қўйди.
— М-мен маст бўп қолдим, бобой, — деди бошини силкита-силкита. — У-узр, ш-шундай бўлди. С-сиз ҳув анави хонага кириб ётинг! Б-боринг, ётинг!..
Мироб уй эгасининг асабини қайтадан бузиб қўймаслик илинжида индамасдан кўрсатилган хонага кирди-ю, эҳтиёт шарт эшикни ичкаридан тамбалаб олди.
(давоми бор)
Олимжон ҲАЙИТ