Putin diplomatiyasınıñ «Qırım mağlübiyeti»
Qırım.Aqiqat içün mahsus
Moskva Helsinkide AQŞ prezidenti Donald Trump ve Rusiye devletiniñ yolbaşçısı Vladimir Putin arasında keçken sammitinde maqsat etip qoyğan «Qırım maqsadına» yetip olamadı. Rusiyeliler AQŞ memurları Kremlge eki de-bir Ukrainağa bağlı Qırımnıñ ilhaqına işaret oturmamalarınen meraqlana ediler. Şimdiki vaziyette rusiyeliler Washingtonnıñ «Qırımnen bağlı susqunlığını», 2014 senesi ötkerilgen referendumnıñ neticelerini gizli olaraq tanıdı dep tüşünebile edi, ancaq netice öyle olıp çıqmadı.
AQŞ Devlet departamenti «Qırım beyannamesi»ni yayınladı. Vesiqada AQŞ ileride de Ukrainanıñ devlet bütünligini yañıdan tiklenüvini talap etecegi aqqında söz yürsetile. Amerikan diplomatiyasınıñ başı Mike Pompeo, Washington «Kremlniñ halqara uquqqa zıt kelgen şekilde elge keçirilgen territoriya suverenitetine olğan itirazını ABD evelkisi kibi tanımamağa devam etecegini» qayd etti. AQŞ akimiyeti Rusiyeni «Qırım işğalini yekünlemege» çağırdı. «İttifaqdaş, ortaq ve halqara cemaatçılıqnen beraber AQŞ Rusiyeniñ Qırımnı özüne qoşuv teşebbüsini inkâr ete ve Ukrainanıñ topraq bütünligi tiklenmegence, işbu siyasetke qol tutmaqnı özü içün mecburiyet dep saya», – dey Pompeo, Senatnıñ tış işleri Komitetinde şaatlıq yapmasından evel Devlet departamenti çıqarğan beyanatında.
AQŞ Rusiyeniñ Qırımnı özüne qoşuv teşebbüsini inkâr ete ve Ukrainanıñ topraq bütünligi tiklenmegence işbu siyasetke qol tutmaqnı özü içün mecburiyet dep saya
Mike Pompeo
Rusiye TİN resmiy temsilcisi Mariya Zaharova, Beyaz evniñ Qırım ilhaqını tanımamasınen bağlı qararı, İran ile yapqan özek silânen bağlı muqavele deñiştirlgeni kibi deñişmesi mumkün dep cevap berdi. «Albuki İran özek silâ programması ve iklimnen bağlı Parij muqavelesi boyunca Ortaq areket planı da yaqın vaqıtta AQŞnıñ resmiy siyaseti edi. Qararnı şahsen Obama qabul etken edi. Ondan soñ Trump qararnı deñiştire qoydı. Biz böyle «ölümge mahküm beyannamelerden» haberimiz bar», – dep yaza Zaharova özüniñ Facebook saifesinde.
AQŞ Devlet departamentiniñ «Qırım beyannamesi»ne Britaniya, Almaniya, Poloniya ve Litva qol tuttı. Birleşken Qırallıq tış işleri nazirligi bir daa Qırım Ukraina toprağı olğanını qayd etti. «Bizler Ukrainanıñ mustaqilligi ve topraq bütünligini halqara cemaatçılıq tarafından tanılğan sıñırlar içinde tanımağa devam etecekmiz», – denilmekte nazirlik beyannamesinde. Britaniya tış işleri nazirligi ayrıca, Qırımda sistematik olaraq insan aqları bozulğanı aqqında ayttı; akimiyet ve mahsus hızmetler ilhaqnı qabul etmegen faallerni taqip eteler. Moskva bir daa, yarımadağa insan aqları boyunca halqara monitoring gruppasını yibermege çağırıldı.
Litva tış işleri naziri Linas Linkevicius, Devlet departamentiniñ beyannamesi Ğarpnıñ Rusiye tecavuzına qarşı birdemlik olğanını köstermekte dep ayttı. «Devlet kâtibi Pompeonıñ Rusiye tarafından ilhaq etilgen Qırımnen bağlı beyannamesini pek sıcaq qarşılayım – bu Rusiye tecavuzından zarar körgen Ukrainağa qol tutmaq içün kestirilip aytılğan bir söz. İttifaqdaşlar evelkisi kibi Ukrainanen birdemlik içindeler», – dep yaza nazir özüniñ Twitterinde.
Devlet departamentiniñ aytqanları bıltır qabul etilgen ve AQŞnıñ muhaliflerine sanktsiyalar vastasınen qarşılıq kösterüv maqsadınen sanktsiyalar kirsetüv Qanunınıñ mantıqlı devamı ola. Washingtonnıñ geosiyasiy raqipleri arasında Rusiye, KHDC ve İran kösterilmekte. Qanunda Rusiye ilhaq etken ukrain yarımadası tanılmağa yasaq etilgeni aqqında: «Rusiye ükümeti tarafından yapılğan Qırımnıñ qanunsız ilhaqını ya da küç qullanaraq, Ukrainanıñ er angi bir qısmınıñ ayırıluvı iç bir vaqıt tanılmaycaq», dep yazılğan doğrudan-doğru.
Rusiye TİN, AQŞ akimiyeti Qırımnen bağlı qararını bir kişiniñ qararı esasında deñiştirir dep kösterecek ola, lâkin yañlış tüşüne
Tabir caiz ise, Zaharova, Moskva amerikan diplomatlarınıñ siyasiy beyanatlarınıñ «fiyatını bile» dep aynecilik yapa. Washington bir qaç on yıllar devamında Litva, Estoniya ve Latviyanıñ sovetler tarafından işğal etilgenini tanımağan edi. Neticede bu devletler bir daa mustaqillikke qavuştı. Rusiye TİN, AQŞ akimiyeti Qırımnen bağlı qararını bir kişiniñ qararı esasında deñiştirir dep kösterecek ola, lâkin yañlış tüşüne. Prezident Donald Trump Rusiyege qarşı kirsetilgen sanktsiyalarnı Kongressiz deñiştirip olamaz. Ve bu Vladimir Putinniñ Amerika prezidentine şahsen tesir etip olur degen fitne nazariyesinden qatiy nazar.
Rusiye akimiyeti Helsinkide keçken eki prezidentniñ körüşüvi devanımda üç kere öz ayağına qurşun attı. Birinciden, Vladimir Putin Rusiye ukrain yarımadasında «referendum» keçirgenini tanıdı. Ondan soñ, o AQŞ prezidenti saylâvlarında Moskva Donald Trumpnıñ ğalebesine ümüt etkenlerini açıq-aydın bidirdi. Üçünciden, Kreml teşviqatı yorulmadan «Bizim Trump!» dep bağıraraq, teoretik ceetten da olsa, Qırımnen bağlı uzlaşuvnı imkânsız alğa ketirdi.
Devlet departamentiniñ beyannamesi ve avropalı devletlerniñ buña qarşılığı, zapt etilgen ukrain topraqlarına nisbeten Ğarpnıñ birligini köstere. Rusiyeniñ memurları amerikalı ve avropalılar Qırımnıñ Rusiyege bağlı olğanını «ana-mına tanırlar» degen yalanını yarımada sakinleri artıq añlamaq kerek. Aqıl-balığ dünya içün Qırım sakinleri Ukraina vatandaşı olaraq, yarımada ise – vaqtınca işğal etilgen topraq olaraq qalmağa devam ete. Moskva ayrı bir ittifaqdaşarınıñ destegine işanabile, faqat AQŞ ve AB-niñ siyaseti deñişmey qalacaq: erte-keç Rusiye ukrain toprağından ketmege mecbur etilir.
Devlet departamentiniñ küçlü beyanatı, Büyük Britaniyada «Noviçok» maddesinen yapılğan nevbetteki zeerlevnen bağlı tahqiqatı, AQŞta «Rusiye casusı» Mariya Butinanıñ tevqifi, Qırım ve Donbass içün Moskvağa qarşı sanktsiyalarnıñ arttırılacağını köstere. Vaziyetniñ tragediyası şunda ki, Rusiye memuriyeti «Krımnaşnı» (Qırım bizimki) ne qadar legalleştirmege areket etse de, özünen beraber Qırım sakinlerini de geosiyaset çuqurına daa ziyade ğarq ete.
Sergey Stelmah, qırımlı siyasiy közetici (telükesizlik maqsadı ile muellifniñ adı ve soyadı deñiştirilgendir)
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarını aks ettirmey bile