რუსეთი, ევროკავშირი და მოახლოებული ცივი ზამთარი
და ევროკავშირი, რომელიც ერთი მხრივ ცდილობს, გააწონასწოროს გასაჭირში აღმოჩენილი საწარმოებისა და შეჭირვებული მოქალაქეების მოთხოვნილებები, თავისი ამბიციური კლიმატური გეგმით, რომელიც ემისიის 55%-ით შემცირებას ისახავს მიზნად შემდეგი ათწლეულის დამდეგამდე, მიმზიდველი სამიზნე უნდა იყოს.
თუმცა კრემლი თავს ვერ აძლევს სიხარულის უფლებას, მაშინ, როცა ქვეყნები ზამთრის მოახლოებასთან ერთად რიგში ჩამდგარან მეტი გაზის სათხოვნელად. რუსეთს ევროპა მხუთავი ილეთით ჰყავს გაკავებული, მაგრამ ზედმეტი თუ მოუვა, შეიძლება თავისი კლიენტები აიძულოს განახლებადი ენერგიის წყაროებს მიაშურონ - ბირთვულ ენერგიასა და გათხევადებულ ბუნებრივ გაზს - ანუ სწორედ იმას, რის თავიდან აცილებაც სურს მას სტრატეგიულად.
ენერგომატარებლების ამჟამინდელი ზრდა - გაზის ფასები წელს 400%-ით, ელექტროენერგიის საბითუმო ფასები კი 200%-ით გაიზარდა - რამდენიმე რამით აიხსნება. გაზის ფასები დიდწილად ციკლურია და გლობალური ბაზრების მიერ დგინდება. მრავალმა მოვლენამ გამოიწვია ამჟამინდელი ნამდვილი ქარიშხალი - ძლიერი პოსტკოვიდური აღორძინება, განსაკუთრებით აზიაში. ესაა უჩვეულოდ ცივი შემოდგომა, მაგრამ ასევე ქარის ენერგიის წარმოებაში ჩავარდნა და ევროკავშირის ემისიებით ვაჭრობის სისტემის ფასების ზრდა.
მაგრამ კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, რომ ორ კითხვაზე პასუხის გაცემა: რუსეთი პოლიტიკური მიზნებით მანიპულაციას ეწევა? და ევროპის კავშირმა საკუთარ ფეხში ხომ არ მოირტყა ტყვია თავისი ენერგოპოლიტიკით თუ მისი არარსებობით? ორივე შეკითხვაზე პასუხი დადებითია, გარკვეული გამონაკლისებით.
რუსეთის სახელმწიფოს მფლობელობაში მყოფი ენერგოგიგანტი „გაზპრომიც“ და მისი ევროპელი კლიენტებიც სწორად აღნიშნავენ, რომ მან შეასრულა თავისი გრძელვადიანი კონტრაქტები. მაგრამ ევროკავშირში ბევრი იმასაც ფიქრობს, რომ მან ჯერჯერობით ვერ მოახერხა ეპასუხა მაღალი მოთხოვნებისთვის, განსაკუთრებით ე.წ. spot market-ზე, რომლის მთავარი მიზანია, ევროკავშირის წევრები, ძირითადად მის ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ნაწილში, გაათავისუფლოს რუსეთთან დადებული გრძელვადიანი კონტრაქტებისგან, რომლებსაც ისინი უკანონოდ მიიჩნევენ.
ზოგმა ევროპელმა დიპლომატმა მითხრა, რომ დარწმუნებული არიან, „გაზპრომი“ ზღუდავს ნაკადებს მთავარი მარშრუტებით, ბელარუსისა და უკრაინის გავლით, და დამატებით შეკვეთებს არ იღებს ნახევრად ცარიელი მილსადენებისთვის.
ისინი, ევროპარლამენტის რამდენიმე დეპუტატთან ერთად, აცხადებენ, რომ ბრიუსელმა თავისი საკონკურენციო იარაღები უნდა გამოიყენოს უკანასკნელ თვეებში კომპანიების ქცევის გამოსაძიებლად, რათა ბაზარზე გამოირიცხოს ყოველგვარი მანიპულაცია.
ერთ-ერთი მიზეზი, რომელსაც ხშირად ახსენებენ, რა თქმა უნდა, ისაა, რომ კრემლი დამატებით ზეწოლას ახორციელებს ორ მარეგულირებელ ორგანოზე ბრიუსელსა და ბერლინში, რათა მათ მოიწონონ ახალაშენებული მილსადენი „ჩრდილოეთის ნაკადი 2“, რათა მისი გავლით გაზმა რაც შეიძლება სწრაფად გაიაროს. მაგრამ ზოგი ოფიციალური პირი, რომლებსაც ველაპარაკე, ასევე მიიჩნევს, რომ მოსკოვს სურს, გავლენა მოახდინოს გერმანიაში სამთავრობო კოალიციის შესახებ მოლაპარაკებებზე, რომელშიც, როგორც ჩანს, მწვანეები გადამწყვეტ სიტყვას იტყვიან.
რუსეთის მიმართ მკვეთრად უარყოფითი დამოკიდებულება და ახალი მილსადენის ხმარებისთვის წინააღმდეგობის გაწევა ამ პარტიის ორი გამორჩეული თვისება იყო. მაგრამ უკანასკნელ მოვლენებმა შესაძლოა ვითარება შეცვალოს.
ასევე ნოემბრის დამდეგს შოტლანდიაში იწყება გაეროს კლიმატის საკითხებისადმი მიძღვნილი დიდი სამიტი. შესაძლოა, ზოგიერთი ევროპული ქვეყნის მხრიდან არც ისე ხმამაღალი იყოს დეკარბონიზაციისკენ მოწოდებები, რაც ასევე გაახარებდა რუსეთს.
თუმცა ისიც მართალია, რომ ევროკავშირის მრავალი თვალსაზრისით თავად არის საკუთარი თავის ყველაზე უარესი მტერი. ჩრდილოეთ ამერიკისგან განსხვავებით, ის არ არის ენერგოდამოუკიდებელი, ის ბუნებრივი აირის 90%-ის იმპორტს ახდენს (რომლის დაახლოებით 40% რუსეთიდანაა). და მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს ევროკავშირის საერთო წესები მილსადენებისა და ქსელების შესახებ, ასევე ელექტროენერგიის ბაზარი, რომელიც საბითუმო ფასს აბამს ყველაზე ძვირ საწვავზე, რაც საჭიროა ენერგიაზე საბოლოო მოთხოვნის დაკმაყოფილებისთვის, მაინც არ არსებობს მთლიანი „ევროკავშირის ენერგოკავშირი“.
წევრი ქვეყნები კვლავაც განსაზღვრავენ ენერგიის შემადგენლობას, რაც იმას ნიშნავს, რომ 27 წევრიდან არცერთი არ არის მსგავსი. სხვა სიტყვებით: საქმე გვაქვს საუკეთესო სცენართან როგორც „დაყავი და იბატონესთვის“, ისე „სხვისთვის გადაბრალებისთვის“.
და ბრალს თითქმის ყოველთვის აკისრებენ ბრიუსელს. როცა მომხმარებლები და საწარმოები კონკრეტულ ქმედებებს ითხოვდნენ, ევროპის კომისიამ ახლახან რეკომენდაციის სახით წარმოადგინა პოლიტიკის ინსტრუმენტები, სადაც აღნიშნულია, რის გაკეთება შეუძლიათ წევრ ქვეყნებს. მოკლევადიანი პერსპექტივით, ეს ზომები შეიცავს: ენერგიაზე გადასახადების შემცირებას; ევროკავშირის მიერ სახელმწიფოს დახმარების წესების შერბილებას, რათა დახმარება გაეწიოს მრეწველობის დასუსტებულ დარგებს; ელექტროენერგიის გადასახადების სრულ გადავადებას და ვაუჩერებს დაბალშემოსავლიანი ოჯახებისთვის. გრძელვადიანი პერსპექტივით შეიძლება იყოს გაზის შესანახი საერთო საწყობები და გაზის ერთობლივი შესყიდვა.
წევრ ქვეყნებს თითქმის არა აქვთ მეტი ამბიცია. ევროკავშირის ამასწინანდელმა სამიტმა ემოციურად ჩაიარა, ფორმულირებები, რაზეც ლიდერებმა შეძლეს შეთანხმება, ძუნწი და ზოგადი ხასიათის იყო. ტექსტი წევრ ქვეყნებს მოუწოდებდა, გამოიყენონ ევროკომისიის რეკომენდაციები, ევროპის საინვესტიციო ბანკს დაევალა, „შეისწავლოს, როგორ დაჩქარდეს გარდამავალ ენერგეტიკაში ინვესტირება“ და იმედს გამოთქვამს, რომ ბლოკის ენერგეტიკის მინისტრები უფრო კონსტრუქციულები იქნებიან შემდეგ შეხვედრაზე.
ჯერჯერობით ბრიუსელი არ აპირებს უარის თქმას თავის ფლაგმანზე, „მწვანე გარიგებაზე“, რომლის მიზანია, ბლოკი კლიმატურად ნეიტრალური გახადოს 2045 წლისთვის.
თუკი ბრიუსელელ ოპტიმისტებს დავუჯერებთ, მიმდინარე პრობლემები მოკლევადიანი ხასიათისაა, ვინაიდან გაზაფხულისთვის ფასები კვლავ უნდა დაეცეს. წელს ცოტა უფრო გრილი საშობაო ინდაური მათთვის არის სატკივარი, რომელიც უნდა აიტანო, რათა უფრო მწვანე და უფრო თავისუფალი იყო მომავალ დღესასწაულებზე.
საკითხავი ისაა, ევროკავშირის მოქალაქეებიც ასე იფიქრებენ თუ არა, როცა მათ კრიზისი შეაწუხებს. როგორ მიუდგება ყოველივე ამას რუსეთი, ჯერჯერობით უცნობია. მაგრამ ცხადია, რომ ის მნიშვნელოვან როლს ითამაშებს ევროპის ენერგეტიკული რუკის ფორმირებაში დღეს, ხვალ და, ასე თუ ისე, ამის შემდეგაც კი.