دموکراسی به زبان ساده – قسمت دوم

باید توجه داشت که در یک نظام دموکراتیک انتخابات اهمیت زیادی دارد، چراکه بدون انتخابات عملاً نظام دموکراتیک امکان تحقق ندارد. به بیانی دیگر انتخابات شرط لازم دموکراسی است ولی شرط کافی نیست امروزه کشورهای بسیاری انتخابات برگزار میکنند ولی از دموکراسی در آنها خبری نیست. انتخابات برگزار میکنند همزمان دادگاه تفتیش عقاید هم برپاست، همزمان مطبوعات بسته میشوند و اهل رسانه زندانی، هم زمان اقلیت های قومی و مذهبی از حقوق اساسی و حقوق خصوصی خود محروم میشوند.

سینا حسینی:

در این قسمت به رابطه دموکراسی و انتخابات و برخی ایرادهای وارده به نظام دموکراتیک می پردازم. در قسمت قبلی دموکراسی سیاسی را از نقطه نظر شکلی و ماهوی توضیح دادم و گفتم که در محتوا نظام دمکراتیک دنبال اهدافی مثل امنیت، معیشت، آزادی و توسعه پایدار است. همینطور گفتیم که دموکراسی می خواهد این اهداف را با چرخش آزاد و مسالمت آمیز قدرت سیاسی محقق کند و انتخابات ابزار انجام این کار است. متأسفانه امروزه در دید بسیار کسان دموکراسی به انتخابات تقلیل یافته در حالیکه میدانیم انتخابات حتی جزء اهداف دموکراسی هم نیست بلکه صرفاً ابزاری است جهت تحقق و تضمین چرخش قدرت سیاسی. البته باید توجه داشت که در یک نظام دموکراتیک انتخابات اهمیت زیادی دارد، چراکه بدون انتخابات عملاً نظام دموکراتیک امکان تحقق ندارد. به بیانی دیگر انتخابات شرط لازم دموکراسی است ولی شرط کافی نیست امروزه کشورهای بسیاری انتخابات برگزار میکنند ولی از دموکراسی در آنها خبری نیست. انتخابات برگزار میکنند همزمان دادگاه تفتیش عقاید هم برپاست، همزمان مطبوعات بسته میشوند و اهل رسانه زندانی، هم زمان اقلیت های قومی و مذهبی از حقوق اساسی و حقوق خصوصی خود محروم میشوند.

لذا ما باید دنبال نظام جامع دموکراتیک باشیم نه این‌که صرفا به برگزاری انتخابات بسنده کنیم بلکه باید دنبال اجرای انتخاباتی باشیم که اهداف نظام دموکراتیک را محقق کند

همانطور که گفتیم انتخابات ابزار لازم برای چرخش آزاد قدرت است. انتخابات قدرت را از گروهی سلب و به گروه دیگر منتقل می کند. لذا توقع ما از انتخابات دو چیز است؛ اول اینکه خروجی نظام انتخابات همانی باشد که جامعه رای دهندگان میخواهند لذا مکانیزم های مثل تشخیص صلاحیت که از قبل ورود در انتخابات را محدود میکند و تقلب که در مرحله انتخابات و بعد از آن نتایج را تغییر می‌دهند آفت نظام انتخاباتی محسوب می شوند.

دوم اینکه قدرت به دست منتخبین جدید مردم بیافتد و از دیگران سلب شود. لذا اگر گروهی باشند که علیرغم شکست در انتخاب بتوانند خواسته های خود را به جامعه تحمیل کنند آنگاه حتی صحیح و سالم برگزار شدن انتخابات نیز کمکی نمی کند. پس انتخاباتی مفید است که بتواند همزمان قدرت را از عده‌ای سلب و به عده‌ای دیگر تفویض کند.

اما ایرادها به اساس نظام دموکراتیک آن دسته ایرادهایی است که می گوید حالا فرض کنیم انتخابات فارغ از آفات فوق انجام شد و متعاقب آن قدرت از عده‌ای سلب و به عده‌ای دیگر داده شد. حالا باید به این مسائل پرداخت که:

آیا مردم به اندازه کافی نسبت به موضوع اطلاعات داشته اند یا تحت تاثیر تبلیغات رای دادند. این ایراد درستی است چرا که بارها دیده شده مردم دقیقا برخلاف خواست خودشان رای دادند.

ایراد دوم این است که مردم یک جنبه یا یک مورد از شعارهای حزبی را پسندیدند و به آن رای دادند در حالی که سایر برنامه های آن حزب یا کاملاً خلاف خواست آنها بوده یا لااقل جزء اهداف مردم نبوده. این ایراد هم وارد است.

ایراد دیگر تأثیر تبلیغات است یعنی اگر گروهی بتوانند از ابزارهای موجود استفاده کنند و کمپین تبلیغاتی جذاب تری راه بیاندازند شانس پیروزی دارند بدون اینکه واقعا در راستای خواست ها و نیاز های جامعه باشند. این ایراد هم درست است.

مورد دیگر خاص بحث دموکراسی نمایندگی یا نیابتی است به این صورت که مردم حزبی یا شخصی را حاکم میکنند و بعد از آن برای مثلاً چهار سال عملاً آنها هستند که تصمیم میگیرند در نتیجه معلوم نیست در هر مورد که نمایندگان رای میدهند مطابق خواسته مردم رای میدهند یا در جهت خلاف آن.

مورد دیگر مربوط به کارآیی نظام دموکراتیک است. امروزه به نظر میرسد نظام های دموکراتیک موفق نقطه پیک خود را رد کرده اند و دیگر قادر به حل مشکلات جوامع نیستند بحران در تصمیم گیری رای دهندگان اروپایی و شکنندگی دولت‌های ائتلافی تا حدودی این ایراد را تأیید می‌کند هرچند من معتقدم برای قضاوت زود است.

ایراد دیگر امکان رشد پوپولیسم در قالب نظام دم کراتیک است مسئله ای که امروزه خیلی هم مشهود است. این ایراد هم صحیح است ولی باید توجه داشت که بشر تا حدی زیان های آن را کنترل کرده است. هیتلر و ترامپ هردو با رای مردم انتخاب شدند؛ هیتلر به سرعت نظام دموکراتیک را ملغی و جهان را در منجلاب جنگ فروبرد و ترامپ علیرغم خساراتی که به آمریکا و دیگران وارد می کند در مجموع توسط سایر بازوهای نظام دموکراتیک کنترل می شود.

علیرغم ایرادهای فوق باید توجه داشت که ما دنبال یک سیستم کامل و بی نقص نیستیم بلکه ما بایستی از جعبه ابزار موجود ابزاری را انتخاب کنیم که به نحو رضایت بخش تر و مؤثرتری اهداف مان را پوشش دهد. ما معتقدیم در مقام مقایسه با سایر انواع حکومت‌های آزموده شده توسط بشر این نظام دموکراتیک است که به نحو مطلوب تری توانایی و کفایت از خود نشان داده است.