Ruska meka moć na plodnom tlu Zapadnog Balkana

Kroz narativ o bratstvu pravoslavnih naroda, Moskva opstruira napore Zapada u regionu koristeći različite mehanizme meke moći, od Srpske pravoslavne crkve (SPC) i antizapadnih medija, do veza sa desničarskim populističkim partijama, navodi se u studiji Digitalnog forenzičkog centra (DFC) “Uloga Rusije na Balkanu: slučaj Crne Gore”.

Na godišnjoj konferenciji DFC-a 16.septembra, kada je i objavljena studija o ruskom uticaju i njenoj mekoj moći u Crnoj Gori, ambasadorka SAD Džudi Rajzing Rajnke je kazala da su nedavni događaji oko ustoličenja mitropolita SPC Joanikija u Cetinju pokazali da rastu podjele u Crnoj Gori, zbog čega je iskazala zabrinutost za evroatlantsku budućnost zemlje.

“Scene ljutnje, straha, podjela, su me duboko potresle. Nisam mogla vjerovati da je ova zemlja dosegla tako opasnu tačku, i plašim se da je Rusija sa svojim političkim i vjerskim proksijima iz regiona i unutar zemlje, našla plodno tlo u duboko podijeljenoj CG. To joj pomaže da okrene Crnu Goru od zapada i da je izbaci iz tračnica evroatlantske budućnosti”, kazala je Rajzing Rajnke.

Američka ambasadorka je dodala da se to “ne smije dozvoliti”.

“Moramo pogledati Vladu premijera Zdravka Krivokapića, njegovih partnera predsjednika Skupštine Alekse Bečića i potpredsjednika Dritana Abazovića i ostalih iz Vlade, da ispune obećanje koje su dali prije godinu dana da održe Crnu Goru na evroatlantskom kursu i očuvaju ključne elemente crnogorske vanjske politike, i da se prioritetno bave reformama kako bi se ubrzao put zemlje ka EU. To su bila obećanja kojih se treba držati”, rekla je ambasadorka.

Tri lidera su početkom septembra 2020 potpisali Sporazum o principima na kojima će počivati nova vlast u Crnoj Gori, što je pozdravila međunarodna zajednica.

Rajzing Rajnke je dodala i da se u isto vrijeme obraća i opozicionim partijama i predsjedniku Crne Gore.

“Urgiram i da predsjednik Đukanović, DPS i ostali opozicioni činioci stave po strani politiku podjela i rade u javnom interesu. Dakle, moja poruka je za obije strane: za Vladu i opoziciju. Evroatlantska budućnost je jedna od tačaka koju ste svi odabrali kao put Crne Gore, oko koje ste se složili. Fokusirajte se na ono oko čega možete napraviti napredak”, kazala je ambasadorka SAD.

U obimnom istraživanju o ruskoj mekoj moći u Crnoj Gori, DFC je analizirao metode, saradnike i rezultate uticaja Kremlja od aneksije Krima 2014 do jula 2021, kojima se, kako su naveli, šteti strateškom kursu Crne Gore i evroatlantskim integracijama Zapadnog Balkana.

Savo Kentera iz Atlantskog saveza Crne Gore je ocijenio da od pristupa Crne Gore NATO-u, zvanična Moskva pomognuta lokalnim partijama, medijima, nevladinim organizacijama, pojačava podjele među građanima i širi svoj uticaj promovišući sebe kao zaštitnike Srba i pravoslavlja.

Istovremeno, Rusija slabi stubove crnogorske državnosti i identiteta, koristeći propagandu, istorijski revizionizam, svakodnevne dezinformacije i narative koji diskredituju NATO i zapad, smatra Kentera.

“Bavimo se crkvenim pitanjima i temama koje su trebale ostati u 18. vijeku, svakodnevno se otvaraju nova identitetska pitanja i nove podjele; zato se trebamo upitati ko jedini profitira od takve situacije? Sigurno ne NATO i zapadne zemlje. NATO želi stabilnu i demokratsku zemlju vladavine prava. Jedina zemlja koja ima benefite od haosa u Crnoj Gori je zemlja koja je tokom pokušaja puča 2016 shvatila da se na takav način ovdje ne mogu rješavati stvari”, rekao je Kentera i dodao da od tada Rusija svoj cilj pokušava “ostvariti na perfidniji i lukaviji način”.

Ključni navodi studije

Kao ključni partner za širenje regionalnog uticaja Rusije, u studiji DFC-a se navodi Srbija. U političko-bezbjednosnoj sinergiji te dvije države kreiran je i konstrukt srpskog sveta, koji se oslanja na ruski koncept fondacije Ruski svijet, dodaje se u dokumentu. Srpski svet se opisuje kao modifikacija ideje velike Srbije, čiji zagovornici kažu da ima za cilj zaštitu interesa srpskog naroda u regionu.

“Oslanjanje Rusije na velikodržavne ambicije nacionalističkih elita u Srbiji i podrška projektu srpski svet, čija se realizacija najavljuje i sa najviših političkih adresa u Srbiji, može dovesti do destabilizacije regiona, sa značajnim potencijalom za komplikovanje bezbjednosne situacije”, piše u studiji.

Dodaje se da je “politički inženjering sveštenstva Srpske pravoslavne crkve (SPC) u Crnoj Gori” rezultirao formiranjem tzv. ekspertske vlade Zdravka Krivokapića, koja se ocjenjuje kao svojevrsni politički eksperiment kojeg je teško naći u praksi savremenih društveno-političkih sistema.

“Na važnim pozicijama su instalirani proruski kadrovi, koji rade na stvaranju novih i pospješavanju postojećih podjela između različitih etničkih, nacionalnih i vjerskih grupa, dovodeći u pitanje sve vrijednosti na kojima je zasnovano crnogorsko građansko, multinacionalno i multikonfesionalno društvo”, jedna je od ocjena studije.

Pravac razvoja crnogorskog društva, dodaje se, u značajnoj mjeri zavisi od odnosa zapadnih partnera prema Crnoj Gori.

“Snažnije prisustvo Evropske Unije (EU) i NATO-a, a prije svih Sjedinjenih američkih država (SAD), moglo bi doprinijeti prevazilaženju naizgled nepremostivih razlika na crnogorskoj političkoj sceni i animiranju demokratskog potencijala partija koje baštine građanski koncept i zalažu se za evropske i evroatlantske integracije Crne Gore”, navodi se u tekstu.

U suprotnom, ocjenjuje se, Crna Gora bi bila destabilizovana, a kriza ne bi bila zaustavljena na njenim granicama.

“Iskustvo iz devedesetih godina prošlog vijeka upozorava da se stvari lako mogu izmaći kontroli ukoliko izostane pravovremena i efikasna akcija kojom bi se zaustavile megalomanske nacionalističke projekcije sa eksplozivnim potencijalom”, smatraju analitičari DFC.

Rusija i Zapadni Balkan

Aktivnosti Rusije na opstrukciji evroatlantskih integracija država Zapadnog Balkana intenzivirane su nakon njene intervencije u Ukrajini i aneksije Krima 2014. godine, navodi se u studiji.

Njeni autori smatraju da je prostor za rusko miješanje posljedica neuspjeha SAD i EU da jasno artikulišu koherentan i dosljedan pristup regionu Zapadnog Balkanu.

Među narativima koje Rusija koristi u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Sjevernoj Makedoniji i Srbiji je da je NATO agresor, EU institucionalno i politički slaba, da SAD žele Veliku Albaniju, Crna Gora nema benefita od članstva u NATO, dok se Rusija predstavlja kao istorijski pouzdan partner.

Za te ciljeve, kako se navodi, Kremlj uz medije koristi Rusku (RPC) i Srpsku pravoslavnu crkvu (SPC) kao sredstvo uticaja u zemljama sa značajnim učešćem pravoslavaca u ukupnoj populaciji.

SPC u Crnoj Gori je bila uključena u anti-NATO i antizapadne proteste, parlamentarne i lokalne izbore, i neumorno je kršila načelo sekularizma promovišući ruski narativ, ocjenjuje se u tekstu.

Analiza naglašava i paralelu u stavovima SPC i RPC prema pravoslavnim crkvama Crne Gore i Ukrajine. Obije negiraju postojanje crnogorskog, odnosno ukrajinskog identiteta, time i crnogorske ili ukrajinske nacije i države.

Srpski svet, SPC i nova vlast

Glavni stub projekta srpskog sveta u Crnoj Gori je SPC preko svojih mitropolija, konstatuje se u studiji.

Ideja o stvaranju srpskog sveta predstavlja jednu od ključnih alatki za širenje ruskog uticaja, čiji je cilj podrivanje zapadnih vrijednosti i evroatlantskih integracija na Zapadnom Balkanu, smatraju analitičari DFC-a.

Objašnjavaju da srpski svet podrazumijeva istorijski revizionizam, negiranje nacionalnog identiteta pojedinih naroda u susjedstvu i narativ o ugroženosti Srba izvan Srbije, uz ambiciju da se o njihovim pitanjima odlučuje u Beogradu.

“U pitanju je kontinuitet stare hegemonističke ideje o Velikoj Srbiji, koja je bila jedan od glavnih uzročnika raspada Jugoslavije i krvavih etničkih sukoba koji su na njenoj teritoriji vođeni devedesetih godina”, piše u studiji.

Navodi se da je promjena vlasti u Crnoj Gori na parlamentarnim izborima 2020. godine i dominantno učešće proruskih i prosrpskih političkih subjekata u novoformiranoj parlamentarnoj većini, ključni korak u namjeri potpunog utapanja Crne Gore u srpski svet.

Podsjeća se da je aktuelni premijer Zdravko Krivokapić (koji je kao predsjednik NVO Ne damo Crnu Goru predvodio izbornu listu Demokratskog fronta) izabran na insistiranje SPC, a da su razgovori političkih lidera nove većine o sastavljanju Vlade vođeni su manastiru Ostrog, uz aktivno učešće crkvenih velikodostojnika.

Dodaje se da je i da su gotovo svi ministri u Vladi direktno povezani sa SPC i njenim ispostavama u Crnoj Gori.

Kao “naredna meta Srbije”, u tekstu se apostrofira popis stanovništva u Crnoj Gori čiji je značaj isticao i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, dok prosrpski i proruski Demokratski front (DF) ucjenjuje opstanak Vlade njegovim održavanjem ove godine.

Eventualna promjena demografske strukture u Crnoj Gori bi prema očekivanju zagovornika srpskog sveta, srušila i zadnju prepreku za utapanje Crne Gore u taj projekat, ocjenjuje se u studiji “Uloga Rusije na Balkanu: slučaj Crne Gore”.