Uticaj Beograda i Moskve na crnogorsku politiku u svjetlu nemira na Cetinju

Poslednji događaji na Cetinju, prilikom ustoličenja mitropolita crnogorsko-primorskog Srpske pravoslavne crkve (SPC) Joanikija, pokazuju da su uticaji sa strane na unutrašnja pitanja u Crnoj Gori veliki, a dolaze prvenstveno iz Srbije i Rusije, ocijenio je direktor nevladine organizacije Centar za demokratsku tranziciju Dragan Koprivica.

„Vjerujem i da svako dijete u Crnoj Gori vidi uticaje sa strane. Jasno je da dolaze od predsjednika Srbije Aleksandra Vučića kao i od Rusije, kojima ne treba stabilna Crna Gora kao članica NATO-a“, kaže Koprivica za Radio Slobodna Evropa (RSE).

Crkveni obred ustoličenja Joanikija, 5. septembra u Cetinjskom manastiru, pratili su dvodnevni protesti građana koji to smatraju srpskom „okupacijom“. Jake policijske snage omogućile su ustoličenje. Demonstranti su blokirali prilaze gradu a u sukobima sa policijom povrijeđeno je više od 50 osoba.

Cetinje, simbol crnogorske državotvornosti, satima je bilo pod suzavcem. Joanikija je ustoličio patrijarh srpski Porfirije. Neizvijesnost da li će se ustoličenje obaviti na Cetinju, što je dio policije dovodio u pitanje iz bezbjednosnih razloga, trajalo je do par sati uoči početka ceremonije.

Da je zvaničnom Beogradu stalo da se održi na Cetinju svjedoči poruka predsjednika Srbije Aleksandra Vučića crnogorskom premijeru Zdravku Krivokapiću:

“Plan je bio da se odgodi ustoličenje, ali čestitam Krivokapiću što je pokazao da država ima instrumente da sprovede u djelo ono što planira”. On je dodao i da je srpska tajna policija neko ko je prikupljao informacije i dostavljao ih nadležnim organima.

Tri dana, kasnije na konferenciji za novinare u Beogradu Vučić je rekao da je nije učestvovao u događanjima na Cetinju , a"kako ga optužuju iz regiona".

“Kažu da sam ja upravljao napadima, naredio koje će oružje da se nosi, ko će da vozi helikopter. Nisam razgovarao ni sa kim. Top su sve izmislili. Pročitao sam da su me pojedini strani predstavnici optužili da preko Crkve želim da pravi veliku Srbiju. Kada pročitate sijaset tih gluposti možete da dođete do nekih zaključaka. Neki ljudi teško trpe svoj politički poraz” rekao je srpski predsjednik.

Uticaj SPC na crnogorsku Vladu

Dragan Koprivica kaže da je dominantan uticaj Srpske pravoslavne crkve na Vladu Zdravka Krivokapića.

„Kad se objelodani ono što se stvarno dešavalo u Vladi i kako su donošene odluke, svakome će biti jasno da je SPC bila jedan od ključnih faktora koji su izazivali tenzije u Crnoj Gori“, kaže Koprivica, dodajući da i druga strana, manji dio ljudi, ima dio odgovornosti za tenzije.

Uticaj SPC na društvena i politička zbivanja u Crnoj Gori naglo je porastao nakon izbora, na kojima su pobijedile snage koje je podržala crkva, uključujući i premijera Zdravka Krivokapića, koji je na predlog SPC-a bio na čelu opozicione liste u kojoj dominira prosrpski Demokratski front.

Politički analitičar iz Beograda Boško Jakšić kaže za RSE da su događaji na Cetinju, uloga Srpske pravoslavne crkve i, preko nje, predsjednika Srbije Aleksandra Vučića u tim dešavanjima, bili „svojevrstan dar“ za Rusiju kojoj su sada, kako ističe, ponovo otvorena vrata za politički uticaj u Crnoj Gori.

„Za Rusiju je ovo bio poklon na srebrnoj tacni. S obzirom na to da postoji simbioza Putinove vlasti sa Moskovskom patrijaršijom ona situacije poput ove na Cetinju koristi za politizaciju. Nema sumnje da je Srbija omogućila Rusiji da se ponovo pojavi u ulozi zaštitnika pravoslavlja i srpstva, u ovom slučaju u Crnoj Gori. To je inače uloga koju Rusija decenijama igra oko Kosova i koju zna ozbiljno da naplaćuje“, navodi Jakšić.

Uticaj Moskve

Kada je ustoličenje završeno, međunarodna zajednica iskazala je ozbiljnu zabrinutost zbog sukoba i etničkih podjela u Crnoj Gori a Srbija i Rusija uputile čestitke na, kako su naveli, dobro obavljenom poslu.

Rusija smatra da je važno da se situacija riješi uz poštovanje kanonskih prava SPC i njenih vjernika, poručila je Marija Zaharova, portparolka Ministarstva inostranih poslova Rusije.

Ona je napomenula da Moskva u potpunosti podržava izjave patrijarha srpskog Porfirija i mitropolita Joanikija, usmjerene na smanjenje napetosti.

„Uvjereni smo u potrebu rješavanja nastale situacije u okvirima ustava i zakona, uz strogo poštovanje legitimnih kanonskih prava Srpske pravoslavne crkve i njihovih vjernika, koje čine ogromnu većinu stanovništva Crne Gore“, rekla je Zaharova 7. septembra.

Jakšić smatra da čestitka Kremlja povodom ustoličenja Joanikija i izjave podrške SPC-u u Crnoj Gori, pokazuju da je zvanična Moskva preko Beograda i te crkve indirektno bila uključena u dešavanja proteklog vikenda na Cetinju.

„Očigledno je da se ova epopeja oko mitropolita događala u više ravni. Jedna je da je izazvala ponovonu polarizaciju u Crnoj Gori, druga da se proširila na region i treća da se preko Srbije u nju uključila i Rusija“, zaključuje Jakšić.

S druge strane, profesor južno-istočne evropske istorije i politike u Gracu Florijan Biber u svim događanjima oko ustoličenja na Cetinju ne vidi direktnu ulogu Rusije.

„Ovdje je primjetno da je Rusija, kao i do sada, oportunistički i remetilački akter koji ima koristi i promoviše odlaganje evroatlantske integracije. Srpska Vlada ni u kom slučaju nije produžena ruka Rusije, već je nezavisan akter koji traži dobre veze sa Kinom, Arapskim emiratima, Rusijom i EU. Njihov uticaj u Crnoj Gori, na Kosovu i u Bosni im pomaže u tome“, rekao je Biber za RSE.

Čestitka Moskve za Andriju Nikolića iz Demokratske partije socijalista potvrda je da su politike Moskve, Beograda i zvanične Podgorice na istoj frekvenciji.

„Kao i da je Srpska pravoslavna crkva instrument za jačanje ruskog uticaja u Crnoj Gori. Nije novost da Rusiji odgovara nestabilan region, jer samo tako u njemu zadržava ozbiljniju političku ulogu“, napisao je Nikolić na Twitteru.

Uticaj Srbije na zvaničnu Podgoricu

Florijan Biber smatra da incidenti na Cetinju nisu znak povećanog srpskog uticaja u Crnoj Gori.

„Jasno je da polarizacija između prethodnog režima Mila Đukanovića s jedne strane i SPC i pro-crkvenih političkih partija s druge strane služi za mobilizaciju nacionalizma u Srbiji i ideje o 'srpskom svetu', prepisane iz ruskog koncepta. Srpski predsjednik Aleksandar Vučić to takođe vidi kao način da se stekne uticaj u Crnoj Gori“, smatra Biber.

A ministar unutrašnjih poslova Srbije Aleksandar Vulin je ocijenio da događaji na Cetinju jasno govore koliko je bitno da svi Srbi budu složni i da uvijek nastupaju kao jedinstven politički narod.

Kako je 6. septembra saopšteno iz MUP-a, on je za TV Pink rekao da je zadatak ove generacije političara da stvori “srpski svet” da bi zaštitio Srbe.

A premijer Zdravko Krivokapić, negirao je miješanje Srbije u poslednja dešavanja.

„Može uvijek neko nešto da pokušava ali nikakvog uticaja nije bilo sa strane. Ovo je projekat koji su radile isključivo osobe iz Crne Gore, mi koji smo željeli da sačuvamo mir, red i uvedemo stabilnost. I nije nam niko pomagao“, tvrdi Krivokapić.

Da li je Vlada skrenula sa prozapadnog puta?

Dragan Koprivica smatra da je Sporazum koji su potpisali pobjednici prošlogodišnjih izbora, a u kome se obavezuju na poštovanje činjenice da je Crna Gora članica NATO-a a članstvo u Evropskoj uniji prioritet “samo mrtvo slovo na papiru“ jer po pitanju evropskih integracija ništa urađeno:

„A događaji nakon dešavanja na Cetinju, oko eventualne smjene ministra unutrašnjih poslova, i direktora uprave policije, pokazuju da je Vlada došla u konflikt i sa predstavnicima zapadnih država u Crnoj Gori. Dakle, Vučić utiče na SPC, a ko utiče na Vučića o tome bi se isto mogao jedan doktorat napisati. Uticaji su jasni."

Koprivica smatra da na ruku stranim uticajima ide i pogrešno djelovanje DPS-a.

U protestima na Cetinju osim građana učestvovali su crnogorski nacionalni pokreti, podržani opozicionom Demokratskom partijom socijalista i predsednikom Crne Gore Milom Đukanovićem, što su vladajuće partije ocijenjenile kao pokušaj državnog udara bivše vlasti.

Aktuelnu Vladu izglasale su dominantno prosrpske partije koje su osvojile vlast na izborima avgusta prošle godine i nakon tri decenije smijenile Đukanovićevu DPS.

Đukanoviću mandat na mjestu šefa države traje do maja 2023. godine.