Crna Gora u riziku prekida pregovora sa EU

Nešto više od dva mjeseca nakon formiranja nove Vlade Crne Gore, pominje se mogućnost zaustavljanja pregovora sa Evropskom unijom (EU) započetih 2012. godine.

Predsjednik Evropskog pokreta u Crnoj Gori Momčilo Radulović kaže da ima informacije da će EU upotrebiti klauzulu balansa u pregovorima sa Crnom Gorom, ukoliko do toga dođe na način kako su to najavile vladajuće partije, predvođene Demokratskim frontom (DF).

Klauzula balansa značila bi zaustavljanje pregovora o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji.

Nova parlamentarna većina, 3. februara je najavila da će ukinuti postojeći Zakon o tužilaštvu i donijeti novi kako bi se sprovele smjene u tužilaštvu jer smatraju da sa postojećim tužiocima borba protiv kriminala i korupcije nije moguća.

EU je u više navrata kritikovala ovu namjeru pozivajući vlast da ne ide nazad sa reformama.

“Ne radi se više o riziku da klauzula balansa bude aktivirana već se radi o vrlo izvjesnoj situaciji u kojoj će najprije oblast 23. (Pravosuđe i temeljna prava) biti  vraćena na početak u pregovorima ali će biti pokrenut i niz drugih konsekvenci u oblasti saradnje evropskih institucija i Crne Gore ali i pojedinačnih članica EU i Crne Gore”, kaže Radulović za Radio Slobodna Evropa (RSE).

Da bi takav scenario mogao da dovede do formalnog zaustavljanja pregovora Crne Gore sa EU saglasna je i doskorašnja pregovaračica za poglavlja 23 i 24 i bivša pomoćnica ministra pravde Marijana Laković-Drašković.

“Usvajanje zakona bi najblaže rečeno, dovelo do već najavljenog nazadovanja u pravosuđu i do privremenog zaustavljanja pregovora a moguće i težih posljedica koje se odnose na onemogućavanje korišćenja određenih fondova”, kaže Laković-Drašković u izjavi za RSE.

No iz DF su zaključili da im je manji problem zatezanje odnosa sa Briselom od smjena u vrhu tužilastva.

“Odlaganje glasanja o izmjenama tužilačkih zakona opasnije je za državu i građane od potencijalnog privremenog zatezanja odnosa sa Briselom”, saopštio je poslanik Demokratskog fronta Slaven Radunović, 14 februara.

Miloš Konatar iz Građanskog pokreta URA (Ujedinjena reformska akcija), koji je dio vlasti, smatra da neće biti bilo kakvog zatezanja odnosa sa EU zbog najavljenih izmjena tužilačkih zakona.

“Mi ćemo narednih dana nastaviti pregovore kako bi našli rješenje koje će omogućiti da se sve to implementira bez ikakvog zatezanja odnosa sa EU.  Nama je Evropa partner, ona ima jasna pravila a mi smo kao zemlja kandidat za članstvo tu da djelujemo u skladu sa tim pravilima”, kaže Konatar za RSE.

“Od 2007., EU je donirala Crnoj Gori preko 610 miliona eura finansijske pomoći", objavljeno je na zvaničnoj Fejsbuk stranici Evropske unije u Crnoj Gori. Za jačanje vladavine prava dato je 70,3 miliona eura.

Momčilo Radulović, iz nevladinog Evropskog pokreta, smatra da Brisel neće kalkulisati sa najavljenim promjenama sistemskih zakona na čijem su usaglašavanju, nekoliko godina radili  bivša Vlada Crne Gore, Evropska unija i eksperti Venecijanska komisija.

Početna inicijativa za promjenu tužilaca

Jedan od lidera DF-a i predsjednik skupštinskog Odbora za bezbjednost odbranu i Milan Knežević, krajem prošle godine (28.decembra) je saopštio da Vladi Zdravka Krivokapića daju rok od mjesec da inicira izmjene Zakona o tužilaštvu. Cilj je kako je naveo “demontaža institucije povezane sa organizovanim kriminalom” koja je, kako je rekao, “korišćenom kao pesnica DPS u borbi protiv političkih protivnika“.

Kako Vlada nije reagovala, Demokratski front je proceduru pokrenuo u Skupštini gdje se kao predlagači promjena tužilačkih zakona zvanično pojavljuju pet poslaničkih klubova nove većine, Demokratskog fronta, Demokrata, građanskog pokreta URA, Pokreta za promjene. Ovi klubovi imaju 41 poslanika u parlamentu, tijesnu većinu od 81 poslanika.

Vanredna sjednica Skupštine na kojoj bi se tužilački zakoni mogli naći na dnevnom redu planirana je za 18. februar.

Šta je suština promjena

Nova parlamentarna većina predvođena Demokratskim frontom, od prvog dana osvajanja vlasti u Crnoj Gori (izbori na kojima su pobjedili održani su 30. avgusta 2020.), insistirala je na smjeni specijalnog tužioca Milivoja Katnića. Katnić je na čelu Specijalnog tužilaštva, od 2015. Bio je glavni tužilac u slučaju državni udar u kome su, između ostalih, dvojica lidera DF nepravosnažno osuđena na po pet godina zatvora.

Kako zbog zakona i procedura nije bilo moguće kadrovske smjene obaviti prostom većinom glasova, vlast se odlučila na ukidanje postojećeg Zakona o specijalnom tužilaštvu i izglasavanje  novog  Zakona o tužilaštvu za organizovani kriminal.

Usvajanjem ovih izmjena automatski bi prestao mandat tužiocima u Specijalnom tužilaštvu na čijem čelu je Milivoje Katnić, uključujući i njega.

Još jedna novina je izmjena strukture Tužilačkog savjeta. Tužilački savjet po aktuelnom rješenju ima 11 članova, od čega šestoro tužilaca, četiri ugledna pravnika i predstavnik Ministarstva pravde.

Prema novom rješenju pet pozicija bilo bi rezervisano za tužioce, pet bi delegirao parlament, a jedno mjesto bi pripalo Ministarstvu pravde. Za izbor novog Tužilačkog savjeta bila bi dovoljna prosta većina u parlamentu. Glavnog tužioca birao bi Tužilački savjet.

Ovime bi faktički vlast imala većinski uticaj na sve izbore u tužilačkim organima.

Venecijanska komisija je u mišljenu iz 2015. ocijenila da bi imenovanja i razrješenja članova Tužilačkog savjeta (TS) u Skupštini predstavljalo politizovanje, ukoliko ono ne bi bilo uz saglasnost dvije trećine poslanika.

Kritike EU

Najavu predstavnika vladajuće većine kritikovali su predstavnici EU, sugerišući da od Crne Gore na putu prema članstvu očekuju napredovanje, a ne nazadovanje u reformama, kako je  nedavno rekla Ana Pisonero Hernandez, portparolka Evropske komisije.

Pisonero je podsjetila da je usvajanje ustavnih amandmana iz 2013. godine, kojima se jača nezavisnost i odgovornost pravosuđa, bio preduslov da Crna Gora otvori pregovore o pridruživanju sa EU.

“Postoji posebno privremeno mjerilo u poglavlju 23 koje zahtijeva da Crna Gora sprovede ove ustavne amandmane u skladu sa preporukama Venecijanske komisije i evropskim standardima i najboljom praksom”, navela je Pisonero Hernandez naglasivši da ovo važi i za Zakon o javnom tužilaštvu i Zakon o Specijalnom tužilaštvu.

Prema njenim riječima, Crna Gora kao rezultat već sprovedenih reformi, ima uspostavljena tijela i mehanizme koji osiguravaju sudsku i tužilačku nezavisnost i odgovornost.

Ambasada SAD-a u Crnoj Gori je u potpunosti podržala stav EU navodeći da “preporučuje Vladi da gradi na postignutom, umjesto da se vraća nazad”.

Kakvog su stava partije bivše vlasti?

Opozicione partije oštro kritikuju inicijativu za ukidanje Specijalnog tužilaštva, zbog činjenice da tom procesu nisu prethodile demokratske procedure ni konsultacije sa evropskim partnerima.

“Promjena tužilačkih zakona na ovaj način, bez javne rasprave, bez komunikacije sa opozicijom, EU i Venecijanskom komisijom je značajan korak unazad i može u krajnjem da dovede do blokade našeg evropskog puta i to su nam jasno stavili do znanja naši evropski partneri”, ocjenjuje za RSE Ivan Vujović iz Socijaldemokratske partije (SDP).

Iz opozicione Demokratske partije socijalista (DPS) ocjenjuju da bi izmjenama Zakona o državnom tužilaštvu bio pogažen Ustav i pravni sistem Crne Gore.

“I pored jasne poruke EK, poslanici nove skupštinske većine, a samim tim i Vlada, koju je ta skupštinska većina izabrala, planiraju izmjene navedenih zakona koje su protivne međunarodnim standardima u ovoj oblasti, suprotne najboljim evropskim praksama, a nažalost suprotne i crnogorskom Ustavu” navedeno je u reagovanju DPS od 6. februara.

Crna Gora je otvorila sva poglavalja u pregovorima sa Evropskom unijom. Do sada su privremeno zatvorena tri poglavlja. Crna Gora je privremeno zatvorila pregovaračka poglavlja 25 - Nauka i istraživanje, 26 - Obrazovanje i kultura i 30 - Međunarodni odnosi.