Новости за 15.08.2022

په وژل شوو کې د عوامي نېشنل ګوند خالقداد هم وو. دې ګوند د پېښې پرضد د اګست پر ۱۵مه نېټه د هرنايي، لورالايي، کوټه، لسبيله، ږوب، قلعه سيف الله او ځینې نورو ښارونو مظاهرې وکړې.

د افغانستان د ښځو، نجونو او بشري حقونو لپاره د امریکا ځانګړې استازې وایي، نړۍ دې د افغانانو د یوه پراخ بنسټه حکومت د جوړولو د غوښتنې ملاتړ وکړي. رینا امیري نن پر خپله ټویټرپاڼه لیکلي، افغانان داسې پراخ بنسټه حکومت غواړي چې د ټولو خلکو حقونو ته درناوی ولري. میرمن امیري وایي، اوسمهال ګڼ شمېر افغانان په ځانګړې توګه ښځې او نجونې له عامه نظره څنډې ته شوي او "د تاوتریخوالي تر سیوري" لاندې ژوند کوي. امیري د افغانستان راتلونکې لار اوږده او له ننګونو ډکه بللې، خو زیاته کړې ده چې امریکا د افغانانو ترڅنګ دریږي.

د طالبانو د بیا واکمنۍ له یو کلنۍ سره سم په کابل کې یو شمېر افغان مېرمنو له ښځو سره د طالبانو د کړنو په وړاندې په سر پټو ځایونو کې اعتراض کړی. دې مېرمنو د طالبانو حکومت له لوري د بشري حقونو په ځانګړې توګه د ښځو د حقونو په نقض نیوکه کړې او له نړۍوالې ټولنې یې غوښتي چې د افغان مېرمنو ستونزو ته رسېدنه وکړي. دا مېرمنې چې ځانونه د افغانستان د ښځو یووالي ټولنې، له بېنوا ښځو د ملاتړ غورځنګ او د مبارزو او مخکښو ښځو د غورځنګ غړې ګڼي، د طالبانو د بیا واکمنۍ له یو کلن کېدو سره یې اعتراض کړی. د افغانستان... Читать дальше...

نن د زمري ۲۴مه پر افغانستان د طالبانو د بیا واکمنېدو او د پخواني جمهوري نظام د پرځېدو له لومړۍ کلیزې سره برابره ده. د طالبانو د حکومت رئیس الوزرا ملا محمد حس اخند د کابل د نیولو په مناسبت یوه پیغام کې ټول ولس ته د دغې بریا مبارکي ورکړې. نوموړي ویلي چې ټول ملت باید د دغې سترې بریا قدردانی وکړي او د اسلامي نظام د پایښت لپاره لا زیاته همکاري وکړي. په دغه پیغام کې دغه راز له نړیوالو غوښتل شوي چې باید له اسلامي امارت سره خپلې اړیکې پياوړې کړي او زیاتوي: "موږ د هيڅ هېواد لپاره تهدید نه یوو، نور هېوادونه... Читать дальше...

د طالبانو حکومت په افغانستان په خپل یو کلن کېدو سره، یو ځل بیا له نړیوالې ټولنې د همکارۍ غوښتنه وکړه. په هغو مراسمو کې چې نن په کابل کې د همدې ورځې په مناسبت جوړ شوي و، طالب چارواکو وویل، دوی په خپلو ژمنو ولاړ دي او د افغانستان خاوره به د نړۍ د هېڅ هېواد په زیان نه کارول کېږي. خو داسې مهال چې د مقاومت ملي جبهې نن په پنجشېر کې له طالبانو د یو شمېر سیمو د نیولو ادعا وکړه، د طالبانو د دفاع وزارت بیا خبرداری ورکوي چې په کور دننه به د دوی پر ضد را پورته شوې ډلې وځپي. په داسې حال کې، چې طالبانو تېر... Читать дальше...

ماشومانو لپاره د ملګرو ملتونو سازمان وجهي صندوق (یونېسف) وايي، له هغې وروسته چې په افغانستان کې له شپږم ټولکي پورته د نجونو په وړاندې د ښوونځیو دروازې وتړل شوې د افغانستان اقتصاد په تېرو دولسو میاشتو کې ۵۰۰ میلیونه ډالره زیان کړی دی. د یونېسف په تازه راپور کې چې نن خپور شوی راغلي، که په افغانستان کې نجونو بیا ځلي ښوونځيو ته پرېښودل شي او له لوړو زده کړو وروسته ورته د کار زمینه برابره شي د افغانستان اقتصاد ته به په کلنۍ ډول له پنځه میلیاردو ډالرو زیات عواید راشي. سیمین غوښتل سږ کال خپل ښوونځی... Читать дальше...

امیر بهیر شاوخوا ۶۳ کاله عمر درلود او ۱۲ کاله یې له ازادي راډیو سره کار وکړ. نوموړي اوس مهال د خوست د لوړو زده کړو په یو شمیر موسسو کې د حقوقو او سیاسي علومو پوهنځي استاد وو. امیر بهیر د څو کلونو لپاره په خوست کې د خبریالانو د یوې خپلواکې ټولنې مشر وو او د رسنیزو بنسټونو او خبریالانو د حقوقو په دفاع کې يې مهمه ونډه درلوده. د امیر بهیر مړی نن د دوشنبې په ورځ په خپله پلرنۍ هدیره کې خاورو ته وسپارل شو. د نوموړي د جنازې په مراسمو کې د ځايي خلکو سربېره د دې سیمې یو شمېر روڼ اندو، د رسنیو استازو او د مدني ټولنو فعالانو برخه اخیستې وه.

د افغانستان مخکېني ولسمشر ډاکتر محمد اشرف غني له CCN ټلوېزیون سره په یوه تازه مرکه کې ویلي، د طالبانو له حاکميت سره هم باید نړۍواله ټولنه افغانستان یوازې پرې‌نږدي او په دې هېواد کې دې خلکو ته د کاري فرصتونو په برابرولو سره د بشري بحران مخه ونیسي. نوموړي د خپل حکومت په پرځېدو کې د دوحې تړون د ناورین پیل بللی چې په وینا یې د سولې پروسه یې تخریب کړه او د امریکا حکومت په دې تېروتنه کې چې طالبان بدل شوي، له هر ‌‌ډول ممکنه فشار څخه کار واخیست چې پنځه زره طالب بندیان ازاد او د دوحې تړون نورې برخې عملي کړي. Читать дальше...

د اګست پر ۱۵مه پر افغانستان د طالبانو د واکمنۍ يو کال پوره شو. پر همدې نېټه مو د "هارون باچا هنري ګړۍ" په ځانګړې خپرونه کې په افغانستان کې پر ښکليو هنرونو د بنديز موضوع ته کتنه کړې. په خپرونه کې هغو افغان سندرغاړو چې دا وخت له افغانستان د باندې ژوند کولو ته اړ شوي، خپل احساسات او تاثرات شريک کړي. د چارو دوو شنونکو هم د پښتون افغان وطن د لرغوني موسيقۍ او فرهنګ پر ارزښت او ورته د طالبانو له لاسه پر پېښو خطرونو رڼا واچوله. په خپرونه کې سندرې هم اورېدای شئ.

د خوړو نړیوال پروګرام ډبیلو، اف، پي وایي، روان کال یې په افغانستان کې له ۲۱ ميلیون زیاتو زیانګالو خلکو سره مرستې کړي دي. خو ډبیلو اف پي نن په یوه ټویټ کې ویلي چې له دغو مرستو سره سره لوږه نه‌ده کمه شوې او اوس هم په ميلیونونو کسان هره شپه وږي بیدیږي. د خوړو نړیوال پروګرام ویلي چې د خوراکي مرستو د دوام لپاره ۹۶۰ ميلیون امریکایي ډالرو ته اړتیا لري چې په ژمي کې د اتلس ميلیونه کسانو لاس‌نیوی وکړي. بل پلو د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د خوړو او کرڼې اداره یا فاو وایي، په تېرو دولسو میاشتو کې یې... Читать дальше...

د ملګرو ملتونو د جنسیتي مساواتو او د ښځو د پیاوړتیا د چارو ادرې ویلي، په افغانستان کې د ښځو او نجونو له وړتیاووهیڅ استفاده نه‌ده شوی. دغې اداري نن په یوه ټویټ کې ویلي، تر هغو به افغانستان تلپاتې سولې او ثبات ته ونه رسیږي ترڅو د دې هېواد په ورځني ژوند کې د ښځو پر مساوي ګډون بندیز لیرې شوی نه وي. له کله چې طالبان بیا پر افغانستان واکمن شوي، پر ښځو او نجونو د زده کړې او کار په برخو کې محدویتونه لګول شوي دي. ډېرو ښځو خپلې دندې له لاسه ورکړي او له شپږم ټولګي پورته نجونې هم له زده کړو محرومې شوي دي.

د طالبانو د بیا ځلي واکمنۍ د یوه کال په پوره کېدو سره سم، د افغانستان د بشري حقونو خپلواک کمېسیون چې طالبانو ملغا کړی د دوی اوسنی رژیم، د بشري حقونو په نقض، د ملکي خلکو په وژلو، د بیان ازادۍ په محدویت، د خلکو په اجباري کډوالۍ او د اقتصادي نظام په پاشل کېدو تورنوي. دې کمېسیون په خپل کلني راپور کې چې نن یې خپور کړی لیکلي، د جمهوري نظام په سقوط او د طالبانو په بیا واکمنېدو سره په افغانستان کې د ډیموکراټیک نظام شېرازه وپاشل شوه. د افغانستان د بشري حقونو خپلواک کمېسیون چې طالبانو ملغا کړی او له افغانستانه... Читать дальше...

د افغانستان په پکتيکا ولايت کې د اګست پر اوومه د سړک غاړې ماین چاودنه کې د عمر خالد خراساني په ګډون د ناقانونه وسله والې ډلې تحریک طالبان پاکستان درې مهم قوماندانان ووژل شول. دا پېښه په داسې حال کې شوې چې د پاکستان حکومت د تحریک طالبان پاکستان (ټي ټي پي) له مشرانو سره په کابل کې د خبرو څو پړاوونه ترسره کړي او تر نامعلومې مودې يې اوربند اعلان کړی دی. دا چې د طالب قوماندانانو وژنه به د مذاکراتو پر عمل څه اغیز وکړي او که نه؟ پر دې موضوع د اګست پر ۱۰مه د مشال راډیو پر ټویټر یو بحث ترسره شو چې کوربانه یې داود خټک او عبدالحی کاکړ ول.

اروپایي ټولنه وایي، طالبانو د خپلې واکمنۍ په یوه کلنه دوره کې په افغانستان کې د ښځو او نجونو له حقونو څخه په کلکه سرغړونې کړي دي. نن دوشنبې د زمري ۲۴مه، د اګست ۱۵ په افغانستان کې د طالبانو د واکمنۍ یو کال پوره شوه خو تر اوسه یې حکومت د نړۍ هیڅ یوه هېواد په رسمیت نه‌دی پېژندلی. د اروپایي ټولنې یوې ویاندې نبیلا مسرالي پر افغانستان د طالبانو د واکمنۍ د کلیزې په ترڅ کې پرون یکشنبې په یوه بیان کې وویل، طالبان د یوه ټول شموله سیاسي نظام په رامنځته کولو کې پاتې راغلي او په دې توګه یې د افغانانو هیلې له خاورو سره یو کړي دي. Читать дальше...

د ۲۰۲۱ز کال د اګست پر ۱۵مه طالبانو کابل ونیو او پر افغانستان واکمن شول. پر هم هغه ورځ د افغانستان شاوخوا ۲۰ کلن جمهوري نظام ړنګ شو. په دې مستند فلم کې د جمهوریت وروستیو او د طالبانو د واکمنۍ لومړیو ورځو ته کتنه شوې او د افغانستان د کشالې د هغه مهال د مهمو لوبغاړو روایتونه پکې ځای شوي دي.

د اروپايي ټولنې د بهرنیو چارو ویاندې نبیلا مسرالي د اګست پر ۱۴مه په یوه بیان کې وویل چې د نسلي او مذهبي ډلو او په ځانګړې توګه د هزاره او شیعه ګانو په ګډون خلک له اقتصادي، ټولنیزو، کلتوري، مدني او سیاسي حقونو په برخه کې له اداري او سیسټمېټکي سرغړونو سره مخامخ دي.

د نړۍ دوه څلوېښت هېوادونو له روسیې غوښتي چې خپل وسله وال ځواکونه د اوکراین له زاپوریژیا اټومي تاسیساتو وباسي. دغو هېوادونو په یوه ګډه اعلامیه کې، چې پرون د اروپایي ټولنې پر ویبپاڼه خپره شوې ویلي، زاپوریژیا اټومي تاسیساتو کې د روسي پوځیانو حضور د اټومي خوندیتابه د ژمنو مخه نیسي. زاپوریژیا باندې، چې د اروپا په کچه لوی اټومي برښنا کوټ دی، څه موده وړاندې بمباري هم وشوه چې د اټومي انرژۍ نړیوالې ادارې جدي اندېښنې یې وپارولې. هغه مهال که څه هم د راډیو اکتیف وړانګې خپرې نه شوې، خو اټومي تاسیساتو ته نژدې پوځي فعالیت له اور سره لوبې کول وبلل شول. Читать дальше...

په هرنايي کې د بلوچستان عوامي پارټۍ غړي ملک روح الله ترين د اګست پر ۱۴مه مشال رېډيو ته وويل چې د اګست ۱۳مې او ۱۴ ترمينځ شپې مهال نامعلومو وسله والو د امنيتي ځواکونو پر پوسته بريد وکړ

له پرون راهیسې په پروان، ننګرهار، کاپیسا، ارزګان او یو شمېر نورو ولایتونو کې سېلابونو لږ تر لږه ۴۰ تنه مړه کړي او سل نور یې ټپيان کړي. پېښو ته د رسېدو په چارو کې د طالبانو د دولت وزارت وايي، دا شمېرې ابتدايي دي او ښايې زیاتوالی په‌کې راشي. دا سېلابونه له تېرې شپې راهیسې د افغانستان په ځینو ولایتونو کې  راوتلي چې د مرګ ‌‌ژوبلې په ګډون یې کورونه نړولي، کرنیزې ځمکې یې تخریب کړې او تر خوا یې نور مالي زیانونه هم اړولي دي. پروان، ننګرهار، کاپیسا او ارزګان هغه ولایتونه دي چې تر اوسه یې ازادي راډیو... Читать дальше...

د اګست پر ۱۵مه پر افغانستان د طالبانو د واکمنۍ یو کال پوره شو خو د هغه هېواد په زیاتره برخو کې تر شپږم ټولګي پورته د نجونو ښوونځي تړلي دي او په ګڼو ادارو کې ښځې له کاره منع شوې دي. پر دې سربېره یوشمېر افغان نجونو زده کړو ته دوام ورکړی او یوشمېر ښځې کار هم کوي. د رویټرز اژانس له ویډیو جوړ رپورټ.

د امریکا د متحدو ایالتونو د شکاګو ښار د شمال په یوه تفریحي پارک کې د یکشنبې ناوخته په ډزو درې کسان ټپیان شول. د تفريحي پاک یوه ویاند ویلي، ډزې له یوه موټر شوي چې موټر تر پېښې وروسته له ساحې وتلی دی. د دې پېښې په باب نور جزییات نه دي ورکړل شوي. له درېیو ټپیانو دوه تنه روغتون ته لېږدول شوي دي. دوه ورځې وړاندې د امريکا په نيويارک کې هم ايران الاصله ليکوال سلمان رشدي باندې بريد وشو چې نوموړی په‌کې سخت ژوبل شوی دی. ښاغلی رشدي اوس په يوه روغتون کې تر درملنې لاندې دی.

د ملګرو ملتونو له خوا یوه اجاره شوې کښتۍ چې د اوکراین غله جات په‌کې بار وو، د تور سمندرګي له بندره د ایټوپیا پر لوري روانه شوه. دا له هغو هېوادونو سره چې له سختې قحطۍ سره مخامخ دي د مرستې لپاره د خپل ډول له مخې د غله جاتو لومړۍ بسته ده. د اودیسه والي ماکسیم مارچنکو ویلي، دغه کښتۍ چې د لایبریا بیرغ ورباندې رپيږي د ادیسه د ختیځ له یوژنه بندر څخه پرون روانه شوه. دغه غله جات به جیبوتي ته ولېږدول شي، چې هلته به تخلیه او د خوړو نړیوال پروګرام تر څارنې لاندې به ګاونډي هېواد ایټوپیا ته ولېږدول شي. Читать дальше...

د ۲۰۲۱ز کال د اګست پر ۱۵مه طالبانو د افغانستان واک تر لاسه کړ او د هغه وخت جمهوري حکومت یې نسکور کړ. د همدغې مياشتې په پای کې په افغانستان کې د امریکا څه باندې ۲۰ کلنه جګړه پای ته ورسېده او هلته موجود وروستي يې يې وايستل. دا چې د طالبانو د واک پوره کېدو په یو کال کې په افغانستان کې څه تېر شول؟ په دې اړه مليحه اميرزاده د امريکا غږ انګليسي څانګې راپور پښتو کړی دی.

په ارزګان کې د طالبانو چارواکي وايي، په دې ولایت کې سېلابونو د سر او مال زیانونه اړولي دي. د ارزګان ولایت د والي ویاند مولوي علي جان پوهنیار نن ازادۍ راډيو ته وویل چې دغه سېلابونه پر خاص ارزګان او چنارتو ولسوالیو راغلي او په خاص ارزګان ولسوالۍ کې یې یو ماشوم مړ کړی دی. نوموړی وايي، په چنارتو ولسوالۍ کې سېلابونو د مسافرو درې موټر وړي او سلګونه جریبه زراعتي ځمکه او لسګونه کورونه یې تخریب کړي، خو ځاني زیان چا ته نه دی رسېدلی. له څو ورځو د افغانستان په نورو ولایتونو کې هم سېلابونو خلکو ته زیانونه اړولي دي.

پر افغانستان د طالبانو د بیا ځلي واک یو کال - د تېر کال مهمې پېښې د طالبانو تر واک لاندې تېر یو کال د افغانستان او افغانانو لپاره له ډراماتیکو بدلونونو ډک وو. د لوږې او بې‌وزلۍ تر زیاتېدو رانیولې د نجونو د ښوونځیو تر تړل کېدو، طبیعي ناورینونو، د ښځو تر اعتراضونو او د افغانستان له نویو واکمنو سره د نړیوالې ټولنې په چلند کې تر لوړو ژورو. په تېر یو کال کې ډېر بدلونونه رامنځ ته شول، دلته د دغه کال ځینې مهمې پېښې او بدلونونه په ترتیب راټول شوي دي. ۱۴۰۰ کال د زمري ۲۴-۲۰۲۱ کال د اګسټ ۱۵مه بیا... Читать дальше...