Istraživanje pokazalo zbližavanje ekstremne desnice i antivaksera u Srbiji

Pojačana aktivnost ekstremne desnice i njihovo povezivanje sa antivakserima i teoretičarima zavere tokom pandemije korona virusa neki su od nalaza istraživanja “Potencijalni generatori desničarskog ekstremizma u doba pandemije COVID- 19".

Istraživanje sprovedeno u Srbiji, u okviru regionalnog programa Međunarodnog republikanskog instituta, imalo je za cilj ispitivanje stanje desničarskog ekstremizma u kontekstu društvene krize izazvane virusom COVID- 19.

“Ljudi koji su protivnici vakcina nisu po automatizmu ekstremni desničari, ali predstavljaju jednu populaciju iz koje može da se crpi taj ekstremistički potencijal”, navela je istraživačica Marija Đorić na onlajn predstavljanju ovog istraživanja 16. juna.

Aktuelnost ekstremne desnice poslednjih godina je velika kako u svetu tako i u Srbiji, ali u istraživanju Međunarodnog republikanskog instituta iz Sjedinjenih Američkih Država, istraživači Marija Đorić i Bojan Klačar pronašli su vezu između ekstremne desnice i pandemije korona virusa.

U Srbiji je trenutno aktivno oko 30 ekstremističkih grupa, koje broje okvirno oko 5.000 članova, naveli su u autori u istraživanju.

Đorić je dodala da povezivanjime antivaksera i ekstremne desnice dolazi i po pitanjima teorije zavere. One odgovaraju ekstremnoj desnici, pojasnila je, jer izazivaju strah.

“Strah dodatno može generisati ekstremnu desnicu, kao na primer u slučaju napada na migrantski kamp koji je (tokom vanrednog stanja) izvršio jedan pripadnik ekstremne desničarske organizacije Levijatan”, istakla je istraživačica.

Član organizacije Levijatan, Filip Radovanović, automobilom je 6. maja 2020. upao u Prihvatni centar u beogradskoj opštini Obrenovac, tridesetak kilometara udaljenoj od centra glavnog grada.

Njemu je lokalni sud tada odredio pritvor od 30 dana, a javnosti nije poznato da li je taj slučaj dobio sudski epilog.

Podršku svom članu 13. maja te godine okupljanjem ispred centra pružila je grupa članova i simpatizera desničarskih organizacija. Kako se moglo videti na licu mesta, neki od okupljenih nosili su majice Četničke omladine, desničarskog pokreta Levijatan, Nacionalnog korpusa i pokreta "Živim za Srbiju".

Zbog pandemije korona virusa došlo je i do povećane aktivnosti ekstremne desnice na internetu kao jedini mogući način delovanja, ali istraživači su primetili i sve veće širenje ekstremne desnice putem „white power“ (bela moć) muzike. Ovo je, navela je Marija Đorić, povezalo jače domaće ekstremne desničare.

Ona je kao primer navela pokušaj organizovanja koncerta, zamišljenog kao memorijalni skup posvećen Janu Stjuartu Donaldsonu, osnivaču neonacističke međunarodne skinhed mreže Krv i čast, koja deluje i u Srbiji.

Ekstremni desničari sve više povezani na transnacionalnom nivou

Policija je, koncert čije je održavanje najavljeno u oktobru 2020. godine u Beogradu, zabranila.

“Današnji desničari su počeli da se koriste jednim uspešnim sredstvom, a to je kvazi-demokratija i uspešno koristeći instrumente demokratije kroz propagandu sebe predstave na drugi način u čemu se i ogleda njihova zavodljivost”, navela je Marija Đorić i upozorila da se sve više približava mejnstrim politici.

Ova zavodljivost, navela je ona, laka je za regrutaciju mladih muškaraca iz navijačkih grupa jer im nudi pripadnost. Ipak, podvukla je da se u tom slučaju može govoriti i o regrutovanju u kriminalne grupe čiji je samo instrument ekstremna desnica.

Svaki četvrti ispitanik podržava delovanje neke ekstremne desničarske organizacije

Ovo istraživanje obuhvatalo je 604 punoletnih ispitanika sa teritorije cele Srbije bez Kosova. Osim ankete, istraživači su obavili i sedamnaest dubinskih intervjua sa novinarima, akademskim radnicima, pripadnici civilnog sektora, bezbednosti i međunarodnih organizacija.

Kako je naveo istraživač Bojan Klačar, skoro 28 procenata ispitanika reklo je da podržava delovanje nekih ekstremnih desničarskih organizacija poput zabranjenog Nacionalnog stroja i Obraza, ili 1389 i Naših.

Ustavni sud Srbije je juna 2012. zabranio delovanje ultradesničarske organizacije Otačastveni pokret Obraz, zbog, kako je navedeno “kršenja ljudskih i manjinskih prava i izazivanja nacionalne i verske mržnje”. Osim Otačastvenog pokreta Obraz, u Srbiji je 2011. godine zabranjeno delovanje neonacističke grupe Nacionalni stroj.

“Skoro 67 procenata ljudi nema razumevanja za desničarsku ideologiju”, naveo je Klačar i dodao da samo jedan procenat ispitanih ima stav da se ove ekstremne desničarske organizacije bore za prave vrednosti i da ih treba podržati.

Sa druge strane, navodi Klačar, više od trećine ispitanika ima negativan stav prema migrantima iako nisu imali dodir sa migrantima. Ipak, svaki peti ispitanik kaže da je nacionalni identitet Srba ugrožen zbog migranata, rekao je istraživač i dodao da na to i računaju ekstremni desničari kada govore o migrantima u javnom prostoru.

Kako se izboriti sa ekstremnom desnicom?

Institucije, mediji, školstvo neki su od partnera u borbi protiv desnog ekstremizma, naveli su autori ovog istraživanja.

“Mladi su uvek ugrožena kategorija i nepismeni kada je u pitanju ekstremizam, a svaka vrsta kritičkog mišljenja kreće obrazovanjem”, istakla je Marija Đorić i dodala da je potrebno raditi i u sferi neformalnog obrazovanja i podizanja svesti o interkulturalnosti.

To je sve moguće, naveli su, kao i da se izradi onlajn platforma sa simbolima i načinima prepoznavanja desničarskog ekstremizma, skraćene i razumljive verzije zakonskih propisa o ekstremizmu, kao i kontakti institucija koje mogu preventivno reagovati na desni ekstremizam.

Ipak, pre svega, potrebno je ojačati mrežu na lokalnom i nacionalnom nivou koja će obuhvatati sve institucije, organizacije i pojedince koji se bore protiv ekstremne desnice, naveli su istraživači Bojan Klačar i Marija Đorić. Oni su dodali da je možda i na regionalnom nivou potrebno naći načina da se povežu organizacije koje se bore protiv ekstremne desnice.

Međutim, kako su istakli, Krivični zakonik ne prepoznaje dela iz oblasti nasilnog ekstremizma, ali navode da je moguće pokušati izmenu. Kada je reč o strategijama, Nacionalna strategija za sprečavanje terorizma ističe ove godine, a Nacionalna strategija za borbu protiv nasilja i nedoličnog ponašanja na sportskim priredbama je istekla 2018. Ova poslednja strategija, istakli su, jeste važna jer među navijačima postoje i oni koji su ekstremni desničari.