127 гадоў выпускаліся ў Пінску запалкі і нават па-беларуску

Сумная вестка прыйшла з Пінска. З 1 студзеня 2020 года там закрылася гістарычная запалкавая фабрыка холдынгавай кампаніі “Пінскдрэў”, якая праіснавала 127 гадоў. Фабрыка перажыла ўсе акупацыі, войны, бежанства, камуністычныя і савецкія часы, а сённяшні час перажыць не змагла.

Першая запалкавая фабрыка ў Пінску “Вулкан” была заснавана Луі Гершманам у 1892 годзе. Потым яна згарэла. А тое, што ад яе засталося, выкупіў яўрэй Іосіф Гальперын. Ён аднавіў фабрыку пад назвай “Прагрэс-Вулкан”. Але гэтыя прадпрыемствы не выпусцілі ніводнага карабка запалак на беларускай мове.

Пасля 1920 года Пінск знаходзіўся пад Польшчай. І пра беларускую мову на запалках і думаць не маглі. У верасні 1939 года ў Пінск прыйшла савецкая ўлада. І запалкавая фабрыка атрымала назву імя 20 верасня ў гонар уваходу войск Чырвонай Арміі ў Пінск. Але хутка фабрыка стала называцца інакш, а менавіта: Пінская запалкавая фабрыка імя 17 верасня.

Да пачатку Другой сусветнай вайны фабрыка імя 17 верасня выпусціла толькі адзін від запалак з беларускамоўнай этыкеткай. І гэта этыкетка была прысвечана Сталіну – “Слава Сталіну”. Калі б можна было друкаваць партрэты “вождя”, то, магчыма, на этыкетцы быў бы партрэт Сталіна, але гэтага ў той час рабіць катэгарычна забаранялася.

У гады Другой сусветнай вайны запалкавая фабрыка не спыняла сваёй працы і выпускала прадукцыю пад кантролем нямецкай акупацыйнай адміністрацыі. Скажу яшчэ, што за немцамі беларуская мова была роўнай з нямецкай. Таму і запалкі ў 1941-1944 гадах выпускаліся на нямецкай і беларускай мовах. Найбольш было выпушчана запалак з выяваю нямецкага салдата ў казцы. Зверху над малюнкам на нямецкай мове было напісана: “Streichholzfobrik in Pinsk”, а ўнізе пад малюнкам быў тэкст па-беларуску: “Фабрыка сярнічкоў у Пінску”. І гэтымі запалкамі карысталіся ўсе: і партызаны, і немцы, і сяляне ў вёсках, і падпольшчыкі разам з немцамі прыкурвалі свае папяросы, і ў храмах ад іх запальвалі свечкі…

Пасля вайны фабрыка 17 верасня выпусціла некалькі запалак з беларускамоўнымі этыкеткамі. На іх быў надрукаваны розны невялікі тэкст і малюнкі: то герб БССР, то юнак, які бяжыць, то рабочы і сялянка з сярпом і молатам, а на адной з этыкетак быў змешчаны тэкст “Наша марка” і намаляваны зубр. Усе гэтыя этыкеткі асаблівай цікавасці для філуменістаў не ўяўляюць, хіба толькі тым, што яны былі выпушчаныя па-беларуску і ў 1940-х—1950-х гадах.

Арыгінальная этыкетка на беларускай мове з’явілася ў 1947-1953 гадах. Яна была прысвечана каларадскаму жуку. На этыкетках быў намаляваны каларадскі жук і напісаны тэкст: “Выяўляйце шкодніка бульбы – каларадскага жука, паведамляйце аграному”.

У 1958 годзе Пінская запалкавая фабрыка выпусціла серыю беларускамоўных этыкетак на запалках, прысвечаных 40-годдзю Савецкай Беларусі. На ўсіх іх напісаны альбо лічба 40, альбо стаяць гады: 1919-1959 і розны невялікі тэкст.

У 1967 годзе, а тады фабрыка называлася Пінскі фанерна-запалкавы камбінат, выпусціла запалкі, прысвечаныя Янку Купалу з надпісам на этыкетках “85 год з дня нараджэння Янкі Купалы” .

У Мінску ў 1967 годзе адбывалася трэцяя зімовая спартакіяда прафсаюзаў БССР. Да гэтай нагоды ўжо Пінскі фанерна-запалкавы камбінат выпусціў тры беларускамоўных этыкеткі.

Да 80-годдзя газеты “Звязда” прадпрыемства “Пінскдрэў” падаравала этыкетку з малюнкам звязды калядоўшчыкаў і з тэкстам: “Беларускай газеце Звязда – 80”. Выпускаліся ў Пінску яшчэ некалькі запалак з беларускамоўнымі этыкеткамі, але іх было няшмат.

Цяпер, на вялікі жаль, запалкавая фабрыка не будзе выпускаць ніякіх запалак. Прапаную чытачам Радыё Рацыя беларускамоўныя запалкі ўжо былой Пінскай запалкавай фабрыкі розных гадоў.

[See image gallery at racyja.com]

Сяргей Чыгрын, Беларускае Радыё Рацыя

Фотаздымкі з архіва аўтара